Dromen | FRAGMENTEN UIT HET SCHEMERLAND

Neurowetenschapper Susan Greenfield gelooft dat alle ervaringen van de mens te verklaren zijn door in het hoofd te kijken, zelfs de meest complexe spirituele gevoelens. Moderne wetenschap staat voor de uitdaging uit te zoeken wat er gebeurt in anderhalf kilo kloppende hersenmassa met een netwerk van 100 miljard zenuwcellen. In de BBC documentaire ‘Brain Story’ vertelt Greenfield hoe het brein werkt en individuele mensen vormt tot wie ze zijn. Hoe komen onze persoonlijkheden tot stand?

Temporaalkwab-epilepsie kan iemands perceptie van de wereld veranderen. Vincent van Gogh leed hieraan. Een kenmerk is het anders waarnemen van kleuren en contouren, en het beleven van intense religieuze ervaringen. Rondvliegende neuronen in het brein bepalen op zijn minst voor een sterk deel iemands hele zijn. In Canada zijn experimenten gedaan waarbij religieuze ervaringen zijn gecreëerd in de hersenen van proefpersonen. Zulk onderzoek is omstreden, maar de wetenschap is desondanks begonnen aan de zoektocht naar een fysieke verklaring voor zelfs de meest mystieke ervaringen.

Ons brein heeft delen die we hebben geërfd van primitieve voorouders. De hersenstam, die ademhaling en slaap regelt, stamt nog van de reptielen (het bekende ‘reptielenbrein’). Daaromheen ligt het limbisch systeem, dat de eerste zoogdieren al hadden. Dan is er nog het meest recent ontwikkelde deel, de hersenschors dat verband houdt met onze hogere denkprocessen: logica en ratio. Het oude idee over de werking van de hersenen is dat deze drie delen samenwerken in een vaste hiërarchie met ratio bovenaan. Maar sterke emoties zoals agressie – die nog uit het reptielenbrein stammen – kunnen de rationele delen tijdelijk overheersen. Denk aan voetbalhooligans die met elkaar op de vuist gaan na een wedstrijd van hun favoriete club.

Maar het blijkt niet zo eenvoudig te zijn. Emoties moeten meer zijn dan reptiele driften die ontsnappen aan de ratio. Gedachten en emoties zijn onlosmakelijk aan elkaar verbonden. Neem bijvoorbeeld de emotie walging. In de basis heeft die vooral met eten te maken. Als iemand walging voelt trekken zijn mondhoeken naar beneden. Bij jonge kinderen zit walging vooral in dingen die ze niet (meer) willen eten. Later komt daar de walging van besmetting bij. Als je bij een kind van zeven een kakkerlak in zijn limonade doet en hem er weer uithaalt, zal het kind het drankje niet meer willen. Voor een kind van vier is het geen probleem.

Later in het leven breidt walging zich uit naar andere gebieden. Naar onhygiënische dingen, naar bloed, naar bepaalde seks, naar mensen… Wat bij kinderen begint als ‘haal het uit mijn mond’ wordt bij volwassenen een veel complexere emotie zoals ‘haal het uit mijn hoofd’ of zelfs ‘haal het uit mijn ziel’. Dr. Paul Rozin, die het fenomeen walging onderzocht heeft, noemt het ‘de emotie van de samenleving’. Iemand die geen walging kent, zou je onbeschaafd vinden.

Hoe zit het met emoties in de hersenen? Bij het voorbeeld walging wordt een deel van de hersenen bijzonder actief: het anterior insula, hetzelfde gebied dat actief is als je iets onplezierigs of pijnlijks voelt in je darmen. Het insula helpt ons vaststellen dat er iets naars gebeurt in onze darmen. Of dat nu fysiek is of meer metaforisch, bijvoorbeeld als je ergens van walgt in een gewone situatie. Zelfs als je dus niks onprettigs in je mond hebt, reageert je brein alsof dat wel zo is. Een specifiek hersengebied is nog niet gevonden voor boosheid, verdriet, blijdschap en verbazing. Wel voor angst: onze sterkste en meest primaire emotie. Angst en walging hebben dus gespecialiseerde hersengebieden. Steek dat maar in je zak Dr. Hunter S. Thompson (auteur van verschillende ‘Fear & Loathing’ boeken).

Een bijzonder complexe hersenfunctie is de manier waarop onze perceptie van de wereld tot stand komt. Via onze ogen komt visuele informatie binnen, maar het beeld dat de hersenen laten zien wordt net zo goed vanuit ons geheugen opgebouwd. Kortom, wat we zien is eigenlijk maar heel weinig. Onze hersenen bouwen beelden, niet onze ogen. Daarom kunnen dromen zo levendig zijn. Het brein creëert beelden die worden omgezet in de werkelijkheid door de informatie die onze ogen ontvangen. Omgekeerd van wat je van ‘zien’ zou verwachten. De hersenen zijn een droommachine, en de werkelijkheid wordt gereguleerd en begrensd door de zintuigen.

In het volgende deel kijkt Greenfield naar hoe de hersenen ons hebben geholpen beschaafd te worden (ik weet het, een heel relatief begrip), hoe onze persoonlijkheden tot stand komen, en hoe we vrienden maken met behulp van de hersenen.

Zie ook:
Hoe werken onze hersenen? – Deel 2

Mindfulness, ook wel aandachtstraining genoemd, is een methode om in het hier-en-nu te blijven zodat je het leven veel intenser beleeft. Door optimaal bij jezelf te blijven, kun je ook gemakkelijker keuzes maken, grenzen stellen en betere prestaties leveren in werk en sport.

Ik ben persoonlijk een enorme dromer. En hoe lekker dromen ook kan zijn, het is soms wel handig om mijn aandacht op het moment te richten. Ook kunnen gedachten me soms volledig opslokken. Dit heeft iedereen wel op momenten. Stel je voor dat je slaande ruzie met je partner hebt gehad en vervolgens op een prachtig strand gaat zitten. Ook al bevind je je dan in een oase van rust, toch ben je eigenlijk ergens anders. Je wordt volledig in beslag genomen door al je gedachten en gevoelens over wiens schuld het is (allemaal de ander natuurlijk) en wat je zou willen zeggen. Op zulke momenten kan mindfulness bijzonder handig zijn.

Een bijkomend voordeel is dat je het overal kunt toepassen. In de rij voor de kassa van de supermarkt, op je werk voordat je tijdens een vergadering het woord neemt, of in de file op weg naar huis. Hieronder 5 mindfulness trucjes die zeer makkelijk uit te voeren zijn, maar waarmee je wel grote resultaten kunt halen.

1. Tel je ademhalingen
Wanneer je erg druk in je hoofd bent, kan deze techniek je weer terug op aarde brengen. Adem diep in door je neus en laat je adem er via je mond weer uit. Doe dat tien keer en tel in je hoofd mee (21 t/m 30). Herhaal deze oefening een paar keer. Je zult zien dat je al vrij snel de tel kwijt raakt zodra er een gedachte je hoofd binnenkomt. Maar oefening baart kunst. Na een tijdje zul je je beter kunnen concentreren.

2. De vijf seconde pauze
Er zijn van die dagen dat je continu aan het rennen en vliegen bent, en nauwelijks tijd hebt een broodje te eten. Op zulke dagen komt vooral de vijf seconde pauze van pas. Adem heel diep in en heel rustig uit. Focus je even puur op deze ademhaling. Dit helpt je bewust te maken waar je nu eigenlijk mee bezig bent, en het komt je efficiency zeker ten goede.

3. Even aarden
Aarden betekent even contact maken met de grond onder je lichaam. Of je nu staat, zit of ligt, je kunt altijd aarden door even bewust te voelen dat je naar de grond wordt getrokken door een onzichtbare kracht. Dit is bijvoorbeeld handig als je voor een groep gaat staan bij een presentatie, of als je even op bed ligt uit te rusten.

4. De zintuiglijke ervaring
Een hele mooie oefening is om je te concentreren op slechts één van je zintuigen. Ik doe dat vooral vaak met gehoor. Dit brengt me direct in het hier-en-nu, en levert me bovendien hele interessante bewuste ervaringen op. Je gaat nieuwe prikkels ervaren als je dit vaker doet.

5. Afstand nemen van gedachten
Als er veel gedachten in je hoofd komen, kan dat je aandacht enorm afleiden van wat je aan het doen bent. Op momenten dat je je rustig voelt, kun je jezelf beschouwen als het oog van een tornado. De gedachten zijn de winden die je steeds verder meevoeren. Beschouw je gedachten daarom als binnendringers. Observeer ze bewust als ze binnenkomen, neem er afstand van en zie ze weer vertrekken. Belangrijk hierbij is te beseffen dat je niet je gedachten bent. Je bent wat je kernwaarden zijn, wat jij belangrijk vindt in het leven. Je gedachten hoeven daar helemaal niks mee te maken te hebben.