Scanners

‘The anti-psi factor is a natural restoration of ecological balance. One insect learns to fly, so another learns to build a web to trap him. Is that the same as no flight? Clams developed hard shells to protect them; therefore, birds learn to fly the clam high in the air and drop him on a rock. In a sense, you’re a life form preying on the Psis, and the Psis are life forms that prey on the Norms. That makes you a friend of the Norm class. Balance, the full circle, predator and prey. It appears to be an eternal system; and, frankly, I can’t see how it could be improved.’
Joe Chip in ‘Ubik’

Van de zeer productieve en invloedrijke Amerikaanse science fiction auteur Philip K. Dick (1928-1982) zijn inmiddels de nodige boeken verfilmd: Total Recall (adaptatie van ‘We Can Remember It for You Wholesale’), Blade Runner (adaptatie van ‘Do Androids Dream of Electric Sheep?’), Minority Report (adaptatie van ‘The Minority Report’), The Adjustment Bureau (adaptatie van ‘Adjustment Team’), A Scanner Darkly en de Amazon-serie The Man in the High Castle.

Maar van wat over het algemeen als een van zijn beste, zo niet zijn beste, werk wordt beschouwd – ‘Ubik’ – is nog geen verfilming. Terwijl het zich er wel erg goed voor leent. Het is dan ook onmiskenbaar gebruikt als inspiratie voor films als Scanners, The Matrix, Inception en recentelijk Tenet.

Zoals wel vaker in de verhalen van Dick, is er in ‘Ubik’ iets grondig mis met de realiteit waarin de personages leven. De hoofdpersoon is de altijd blutte psi-tester Joe Chip die werkt voor het anti-psi bureau van Glen Runciter. De diensten van het bureau zijn gericht op het voorkomen van de diefstal van (bedrijfs)geheimen) door telepaten. Daarvoor maakt Runciter gebruik van zogeheten inertials, mensen met vermogens om het telepathische veld te blokkeren.

Tijdens een missie op de in de toekomst gekoloniseerde maan wordt Runciter opgeblazen, vermoedelijk door een zakelijk rivaal. De rest van het psi-team begint kort daarna regressie in hun realiteit te ervaren. Technologische innovaties worden vervangen door steeds eerdere versies, en ook hun lichamen beginnen in verval te raken. Het enige wat hier tegen helpt is het mysterieuze goedje Ubik, dat ze krijgen van Runciter die ze naast Ubik ook mysterieuze boodschappen stuurt vanuit de dood.

SPOILER: Wat er uiteindelijk aan de hand blijkt te zijn heeft te maken met het fenomeen halfleven. Wanneer je sterft in de toekomst (1992) die het boek ons voorschotelt, wordt je in een vorm van cryonische suspensie gebracht, waardoor het bewustzijn nog beperkt toegankelijk is voor enige tijd. Het lijkt erop dat niet Runciter, maar juist zijn teamleden zijn opgekomen in de explosie. Hun nieuwe realiteit wordt verstoord door een jongen – Jory – die ook in halfleven verkeert en wiens lichaam zich fysiek in hun buurt bevindt. Met zijn zeer krachtige geest is hij in staat hen in een door hem geschapen, mentale realiteit gevangen te houden (zoals ook Wanda doet in de Marvel-serie WandaVision). De regressie ontstaat doordat zijn geest niet in staat is de illusionaire werkelijkheid volledig in stand te houden. De in halfleven verkerende vrouw van Runciter werkt intussen tegen Jory, die ze niet kan uitstaan, door de teamleden van Runciter te voorzien van Ubik.

Philip K. Dick blinkt uit in originele ideeën en zijn boeken zijn niet alleen briljant, maar ook grappig. Helaas overleed de schrijver in 1982 op slechte 53-jarige leeftijd en heeft hij de vele geweldige (en ook mindere) verfilmingen van zijn werk niet meegemaakt. Maar de maestro zal zonder twijfel van grote invloed blijven op sci-fi schrijvers en filmmakers. Terry Gilliam zegt het mooi op de cover van mijn editie van ‘Ubik’: ‘Remember, Philip K. Dick got there first.’

Director: David Cronenberg
Written by: David Cronenberg
Cast: Stephen Lack, Jennifer O’Neill, Patrick McGoohan, Michael Ironside

Year / Country: 1981, Canada
Running Time: 103 mins.

Master of body horror David Cronenberg, moves into the mental domain with this masterful movie. Scanners are telepathic humans who pick up every thought in their surroundings and can ‘scan’ other people.

The drifter Cameron Vale (Stephen Lack) is a scanner who isn’t aware of his condition. He is a victim of it. But under the guidance of scientist Dr. Paul Ruth (Patrick McGoohan) – head of the scanner programme of security company ConSec – he learns to use his gift.

ConSec, like the United States army has done, uses these ‘telepathic curiosities’ to gather information on potential enemies. It goes wrong however, when the psychopathic super-scanner Darryl Revok (a superb Michael Ironside) starts an underground movement of scanners. And they murder anybody who won’t join them on their mission to conquer the world…

Ruth enlists the yet unaffiliated Vale to help him stop the telepathic maniac Revok. Together with Kim Obrist (Jennifer O’Neill), ‘good’ scanner Vale meets on his journey, he goes after Revok and a clash of powerful minds ensues.

Scanners shows once again why Cronenberg is one of the most skillful directors working in this genre. The way he is able to convey a sense of unease and danger with little means is remarkable. And Scanners – which allegedly had a troublesome production history – belongs to his finest works. With brilliant sound design and an extremely memorable ending.

Rating:

Biography: David Cronenberg (1943, Toronto), also known as the King of Venereal Horror or the Baron of Blood, grew up in Toronto. His father was a journalist and his mother a piano player. Cronenberg graduated from the University of Toronto with a degree in literature after switching from the science department. He then turned to filmmaking and reached a cult status with a few early horror features including Shivers and Rabid. He rapidly became a very popular genre filmmaker and eventually a true auteur, making profound statements on modern humanity and ever-changing society.

Filmography (a selection): Transfer (1966, short) / Stereo (1969) / Shivers (1975) / Rabid (1977) / Fast Company (1979) / The Brood (1979) / Scanners (1981) / The Dead Zone (1983) / The Fly (1986) / Dead Ringers (1988) / Naked Lunch (1991) / Crash (1996) / eXistenZ (1999) / Spider (2002) / A History of Violence (2005) / Eastern Promises (2007) / A Dangerous Method (2011) / Cosmopolis (2012), Crimes of the Future (2022)