Che Guevara (1928 – 1967)

Toen ik in 2001 in Bangkok was, viel me voor het eerst het karakteristieke gezicht van Ernesto ‘Che’ Guevara op. Ik kende zijn naam toen nog niet, maar zijn beeltenis was moeilijk te missen. Elke winkel op Khao San Road verkocht Guevara t-shirts en toeristen liepen er massaal mee rond. Wie was deze man? Een revolutionair, zo weinig wist ik nog wel. Maar er werden ook minder fraaie dingen over hem gezegd. Bijvoorbeeld dat het een moordenaar was. Maar waarom zou dan iedereen zijn t-shirt dragen? Hoe zit het echt?

Een onverstandig besluit…
In 1967 slaagde een groep Boliviaan overheidssoldaten erin een klein groepje rebellen te arresteren. De leider was de Argentijnse socialistische rebel Che Guevara, die in de jaren 60 Fidel Castro had geholpen het Cubaanse regime van dictator Batistá omver te werpen. In de jaren daarop was Guevara het symbool geworpen van socialistisch succes.

In de zomer van 1967 was Guevara naar Bolivia gekomen om de corrupte overheid te breken. Tot zover waren zijn pogingen onsuccesvol geweest. Met zijn gevangenschap hadden de Bolivianen de kans zijn imago verwoesten door hem in een publieke rechtszaak als verliezer neer te zetten. Ze kozen er echter voor om hem te executeren en zijn dode lichaam te laten fotograferen. Een cultheld, die bereid was te sterven voor zijn idealen, was geboren.

Een korte geschiedenis van Che
Che Guevara groeide op in Rosario, de dichts gelegen stad nabij de Argentijnse hoofdstad Buenos Aires. De zeer intelligente Che was astmatisch en moest soms dagen in bed blijven. In die tijd verslond hij boeken (zijn vader had er zo’n 3.000) over onder andere wiskunde, filosofie, politiek en sociologie.

Het opnemen voor sociale outcasts kreeg Che er met de paplepel ingegoten. Zijn ouders waren intellectuelen die graag politieke debatten voerde. Deze basis en zijn goede stel hersenen zorgden ervoor dat Che excelleerde op school. In 1941 maakte de toen 13 jarige Che zijn eerste grote motortocht door het land. Daarna begon hij aan de hoge school waar hij opviel door zijn jonge volwassenheid, zijn openlijke afkeuring van de Katholieke kerk, en zijn Marxistische idealen.

In deze tijd sloot hij zich aan bij de jeugdbeweging die uiteindelijk de confrontatie zou aangaan met dictator Juan Perón. In 1947 ging Guevara medicijnen studeren aan de universiteit van Buenos Aires. In deze periode gingen zijn ouders scheiden en Che trok bij zijn moeder in. Via haar leerde hij een aantal toonaangevende Argentijnse Marxisten kennen. Che’s toewijding aan zijn studie en vele buitenschoolse activiteiten leiden tot een enorme persoonlijke ontwikkeling.

Een nieuwe motortocht leidde tot het besef dat een (gewapende) revolutie nodig was in zijn land. In de zomer van 1955 zou Che tijdens een reis door Mexico Fidel Castro en zijn broer Raoul ontmoeten. Deze ontmoeting zou zijn leven veranderen. Che zou snel een rol gaan spelen in het omver werpen van het door de VS gesteunde regime van president Batistá in Cuba.

Guerrilla oorlog
Zijn ervaringen in Zuid Amerika hadden hem strijdlustig gemaakt tegen wat hij als de echte vijand beschouwde: de CIA, door de VS bestuurde conglomeraten, en Amerikaans imperialisme dat onderdrukkende regimes – zoals dat van Batistá – in stand hield. Dus sloot hij zich aan bij de guerrilla beweging van Castro. Nu kreeg hij de kans echt wat te betekenen. Met een belachelijk kleine groep rebellen drongen de Castro’s en Guevara Cuba binnen. Ze wisten de sympathie van de lokale bevolking te winnen, en met behulp van lokale hulp en intelligentie wisten ze uiteindelijk in 1959 Batistá te verslaan.

Het is gedurende deze strijd dat de twee kanten van Guevara beide maximaal zichtbaar werden, waar de titel van dit artikel op zinspeelt. De held Guevara was onbevreesd, zette zijn leven talloze keren op het spel om zijn idealen te verwezenlijken, nam het op tegen corruptie, en wist uiteindelijk een bijna onvoorstelbare overwinning te behalen.

Maar er was een keerzijde: Guevara ging gewelddadig en fanatiek te werk. Hij was gaan geloven dat gewapende revolutie het antwoord was, en deinsde er geen moment voor terug soldaten en handlangers van het bewind te doden. Ook liet hij soms guerrilla’s executeren die verdacht werden van verraad. Na de overname van de macht in Havana heeft Guevara een leidende rol gespeeld in het executeren van Batistá’s mensen.

De werkelijkheid is te complex om te kunnen spreken van held of schurk. Wie gelooft dat geweld geoorloofd is in tijden van oorlog, of bij het bestrijden van corrupte regimes, zou Guevara wellicht een held kunnen noemen. Net zoals William Wallace dat is in Braveheart wanneer hij de Engelsen in bijna onmogelijke situaties weet te verslaan. Maar kan een held iemand zijn die zonder pardon geweld gebruikt tegen vijanden die al verslagen zijn? Dat lijkt mij niet.

Een laatste puntje mag niet onvermeld blijven en dat is dat juist van deze exemplarische socialist, die consumptisme verfoeide, miljoenen t-shirts worden verkocht per jaar. Dat is ironie ten top.