Tagarchief: Toeval

Misleid door toeval

Posted on by Jeppe Kleijngeld

“We favor the visible, the embedded, the personal, the narrated and the tangible. We scorn the abstract”
— Nassim Nicholas Taleb, Fooled by Randomness (2001)

De rol van toeval is veel groter dan we denken. Toen Nassim Nicholas Taleb zijn boek ‘Fooled by Randomness’ had afgeleverd kreeg hij commentaar van succesvolle mensen die zeiden; ‘dus mijn harde werk doet er niet toe?’ Natuurlijk ‘chance favors the prepared‘, maar business boeken die zeggen dat je rijk en succesvol zult worden door de dingen te doen die bestudeerde miljonairs hebben gedaan zijn grote onzin. Hard werken en het nemen van risico’s staan niet gelijk aan succes. Heeft de schrijver ook gekeken op het kerkhof van mislukte ondernemers? Werkten die niet ook hard en namen zij geen risico’s? Wanneer je genoeg handelaren neemt zal er door puur toeval altijd iemand bijzitten met het track record van Warren Buffett. Wij zien alleen de winnaars en krijgen dus een vervormd beeld van de werkelijkheid.

Geluk is vaak vermomd als niet-geluk. Een president wijst successen als banencreatie en economische groei graag aan zichzelf toe. Slechte zaken als inflatie en hoge schulden komen door zijn voorganger. De media dragen hier in belangrijke mate aan bij, want zij zijn gebaat bij kijkcijfers en die krijg je door sensationele soundbites en niet door waarheidsbevinding. Zolang journalisten, met name van radio en televisie, zichzelf vooral zien als entertainers is er weinig aan de hand. Als ze zichzelf te serieus nemen, kan dat zeer gevaarlijk zijn. Als de wereld complexer wordt (wat gebeurt) zoeken mensen naar versimpeling.

Taleb is van mening dat veel professionals betaald krijgen om overal wat in te lezen. In de sector waar hij uit afkomstig is – de wonderlijke wereld van finance – gebeurt dat volop. Beursgoeroes en economen zijn fantasten. Hun succes hangt puur af van hun retoriek, niet van hun testbare bijdragen aan werkelijk succes. Ze lopen geen risico’s met hun voorspellingen over het lot van markten. Prima als vermaak, maar net als bij de journalisten geldt dat je dit ‘lawaai’ niet moet verwarren met kennis, want dat leidt tot idiote beslissingen. Taleb heeft zelf geen mening over hoe markten zich gaan ontwikkelen. Dat is lariekoek als je verstand hebt van de rol van toeval.

In ‘Fooled by Randomness’ ontmoeten we twee handelaren: John en Nero. John verdient meer geld en woont in een groter huis. Hij is ook snobistisch. Nero is een zeer conventionele belegger die veilige opties kiest, zoals overheidsobligaties. Overheden gaan zelden failliet. Wie van de twee handelaren is gevoeliger om op te blazen? John heeft nooit les gehad in kansberekeningen en dat komt hem duur te staan. Hij stond blootgesteld aan een Zwarte Zwaan, een gebeurtenis met een zeer kleine waarschijnlijkheid van uitkomen, maar met een enorme impact. In de high yield bond markt waarin hij actief was had hij in zeven jaar tijd 250 miljoen dollar verdiend, en nu verloor hij 600 miljoen dollar in een paar dagen tijd. Omdat hij een hogere leverage was aangegaan om te profiteren van de bubbel, was nu het verlies ook veel groter. Nero heeft zich ingedekt tegen randomness wat betekent dat hij minder dan John geprofiteerd heeft van de ‘boom’, maar hij komt gemiddeld beter uit.

Dat principe begrijpen maar heel weinig mensen. Onze geesten zijn (intuïtief) niet afgesteld op toeval. We hebben alleen oog voor alles wat gelukt is. Waar vinden we de top 500 lijst met de meest mislukte bedrijven en ondernemers? We krijgen alleen de succesverhalen te zien en wijzen die toe aan vaardigheden en slimme beslissingen. Over succesvolle CEO’s worden biografieën geschreven die hen neerzetten als visionaire leiders, maar Taleb noemt ze ‘empty suits’. Ze hebben charisma en kunnen goed verhalen vertellen, maar het is erg moeilijk om het succes van een bedrijf te relateren aan het kleine aantal beslissingen dat de CEO gemaakt heeft. Gaat het goed met het bedrijf, krijgt de CEO roem en een vette bonus. Gaat het slecht krijgt hij een vertrekpremie van 50 miljoen dollar. Persoonlijk risico loopt de ‘empty suit’ niet.

Ook leren we niet van de geschiedenis. Met de statement ‘dit is nooit eerder gebeurd’ worden risico’s te makkelijk afgedaan als niet relevant. We moeten daarom voorzichtig zijn met empirisch bewijs: het ergste dat in ons leven ooit is gebeurt, is niet het ergste dat kan gebeuren. Dat je duizenden witte zwanen hebt gezien, betekent niet dat alle zwanen wit zijn. Alle zwanen waren wit voor de ontdekking van Australië.

Omdat we sukkels voor toeval zijn en dit ingeboren is, zijn de enige verdedigingsmechanismen dat we hebben tegen de verborgen rol van geluk scepticisme en kritisch denken. Het bedrijven van scepticisme doen we door op kantoor te zitten en ons te realiseren dat we niks weten. In de toekomst lachen we om alles wat we vandaag als waarheid aannemen. We zijn dan wel idioten, maar we hebben tenminste kennis over dat we idioten zijn. Neem wetenschappelijke instituties en alle andere ‘weters’ niet al te serieus.

De kritische denker is daarnaast altijd bereid van mening te veranderen met minimale schaamte. Getrouwd zijn met het verleden kan een groot risico en obstakel vormen. Misschien is een psychopaat daarom potentieel een succesvolle zakelijke beslisser. Omdat de amygdala van de psychopaat beschadigd is, heeft hij/zij geen emotionele attachment aan zijn positie en kan het dus onmiddellijk loslaten als dat rationeel het beste is.

Mensen zijn geneigd om allerlei verklaringen te verzinnen voor waarom dingen gebeuren. Dat is biologisch bepaald. In een gedragsonderzoek kregen hongerige duiven op volkomen random momenten voer toebedeeld. De duiven gingen na verloop van tijd regendansen en andere rituelen uitvoeren omdat ze dachten hiermee de toevoer van voedsel te beïnvloeden. Wij zijn ook biologische wezens en dus net zo gevoelig voor misconcepties, misplaatst geloof en vooroordelen.

Het laatste wapen, stoïcisme, is het dragen van ons lot, hoe ongelukkig ook, met waardigheid. Het enige waar Vrouwe Fortuna niks over te zeggen heeft is ons gedrag. Taleb wenst je hier veel geluk mee.

Lees ook essays over andere boeken van Nassim Nicholas Taleb:
– De Zwarte Zwaan (2008)
– Antifragiel (2012)

Ontsnappen uit de tredmolen

Posted on by Jeppe Kleijngeld

De tredmolen: we zitten er allemaal in, want we hebben allemaal geld nodig voor ons levensonderhoud. Sommige beroepen bieden een exit. Als je stukadoor wordt, is je enige escape een passieve: het winnen van de loterij of ontvangen van een erfenis. Schrijvers, muzikanten, acteurs en kunstenaars verdienen gemiddeld minder dan een tandarts, maar maken meer kans op een positieve Zwarte Zwaan: een uitzonderlijke, onverwachte gebeurtenis met grote impact.

Wij zien alleen de succesverhalen; schrijvers die een bestseller schrijven zoals Joris Luyendijk met ‘Dit kan niet waar zijn’. Acteurs/actrices zoals Michiel Huisman en Carice van Houten die in ‘Game of Thrones’ mogen spelen. Dit zijn de ideaalbeelden, maar daartegenover staan duizenden schrijvers en acteurs die niet kunnen rondkomen van hun werk en moeten bijklussen als ober of telemarketeer.

Ikzelf ben ook op jacht naar de Zwarte Zwaan met mijn Hollywood-script ‘Masters of the Underworld’. Als dat lukt kan ik mijn baantje als finance redacteur opzeggen en mijn tijd besteden zoals ik wil: met een volgend script schrijven of met een beetje filosoferen in een huisje in een afgelegen bos ergens. Die keuzevrijheid heb ik dan, want met voldoende fuck-you-money koop je die vrijheid en hoef je niet langer mee te rennen in de tredmolen.

Nasim Nicholas Taleb – auteur van ‘De Zwarte Zwaan’ is zelf aan de tredmolen ontsnapt. Hij werkte als quant op Wall Street, maar zijn boekenserie over toeval scoorde uitstekend. In ‘De Zwarte Zwaan’ geeft hij tips over het jacht maken op Zwarte Zwanen, zoals de volgende:

Hoe benut je positieve Zwarte Zwanen?
Grijp iedere kans, en alles wat lijkt op een kans. Kansen zijn zeldzaam, veel zeldzamer dan je denkt. Ik wil je nogmaals wijzen op de eerste noodzakelijke stap voor positieve Zwarte Zwanen: je dient je open te stellen voor de mogelijkheid dat je er een treft. Veel mensen hebben niet door dat ze geluk hebben wanneer ze geluk hebben. Als een grote uitgever, kunsthandelaar, filmbons, denker of bankier je voorstelt een afspraak te maken, annuleer dan alles wat je hebt gepland: misschien dient zich nooit meer zo’n kans aan. Het verbaast me soms hogelijk hoe weinig mensen beseffen dat dit soort kansen niet voor het oprapen ligt. Verzamel zo veel mogelijk gratis niet-loterijloten (met een onbegrensd rendement) en dank ze niet af wanneer ze beginnen te renderen. Werk hard en steek je energie niet in geestdodende arbeid, maar in het najagen van zulke mogelijkheden en maximaliseren van de kans dat je er een te beurt valt. Het is daarbij raadzaam in een grote stad te wonen, want dat vergroot je kans op serendiptieve ontmoetingen. Als je je vestigt in een plattelandsgebied omdat je daar ‘in het internettijdperk’ goede verbindingen hebt, ontneem je jezelf dergelijke bronnen van positieve onzekerheid.

Ik woon dan wel op het platteland, oké, maar ik sta wel open voor kansen: gratis niet-loterijloten met een onbegrensd rendement. Die vegetarische Zwarte Zwaan ga ik buitmaken als het geluk mij toelacht. Met talent heeft een succesverhaal volgens toevalexpert Taleb heel weinig te maken.

Onwaarschijnlijk toevallig

Posted on by Jeppe Kleijngeld

Het concept ‘toeval’ vind ik absoluut fascinerend. Helemaal als het een situatie betreft die eigenlijk niet kan. Die zo onwaarschijnlijk is, dat het eigenlijk geen toeval kan zijn, maar een force of nature. Een grand design. Daarom vind ik het begin van Magnolia zo tof, waarin drie van deze extreem toevallige situaties uit de doeken worden gedaan:

1. In de New York Herald van 26 november 1911 stond een bericht over de executie van drie mannen. Ze stierven voor de moord op Sir Edmund William Godfrey, echtgenoot, vader, drogist en gerespecteerd inwoner van Greenberry Hill, London. De mannen werden geïdentificeerd als Joseph Green, Stanley Berry en Daniel Hill. Green Berry Hill.

2. Tijdens een bosbrand nabij Reno werd een duiker in een boom gevonden: Delmer Darion. Hij was per ongeluk uit een meer gevist door een blusvliegtuig, bestuurd door een zekere Graig Hansen. Wat nog curieuzer was, was dat Hansen twee avonden eerder had gegokt aan de blackjack tafel die door croupier Darion werd bediend. Door het schuldgevoel en bizarre toeval pleegde Hansen vervolgens zelfmoord.

3. In 1958 wou de 17-jarige Sydney Barringter zelfmoord plegen door van een gebouw te springen in L.A. De lijkschouwer melde later dat de mislukte zelfmoordpoging een geslaagde moord was geworden. Ter verduidelijking: Toen Sydney op het dak stond hadden zijn ouders – zoals altijd – slaande ruzie drie verdiepingen lager. Zoals gebruikelijk bedreigde zij elkaar daarbij met vuurwapens. Op het moment dat Sydney net voorbij kwam vallen, ging het geweer van zijn moeder per ongeluk af. Sydney werd gedood door het schot en landde vervolgens op een veiligheidsnet, dat was aangebracht voor glazenwassers en zijn leven had gered.

There is no mystical energy field that controls my destiny.

Nu zijn dit fictieve situaties, maar in het echte leven gebeuren ze ook. De meest bizarre die ik ooit ben tegengekomen is de volgende. In juli 1975 meldde kranten aan beide kanten van de Atlantische Oceaan de dood van de 17-jarige Erskine Lawrence Ebbin. Hij was met zijn brommer aangereden door een taxi in Hamilton, Bermuda. Het toeval: een jaar eerder was zijn broer overleden. Hij was ook aangereden. Ook door een taxi. In dezelfde straat. En rijdend op dezelfde brommer. Hij was ook 17 jaar. Bizar genoeg? Nog niet: De broers werden beide aangereden door dezelfde taxi die dezelfde passagier bij zich had!!!

Is dit gewoon iets dat mathematisch mogelijk is in het vreemde universum waarin we wonen? Laatst had ik zelf ook een gevalletje toeval. Mijn moeder had me een oud fotoboek uit mijn jeugd meegegeven. Ik en mijn vrouw bladerden erdoorheen. Ze wees naar een opvallende jongen met een bril; een beetje de geek van de klas destijds. Ik zei; dat is Xxxxxx Xxxxxxx. Zegt zij vervolgens; hè dat is toevallig, ik heb vanavond een afspraak met een zekere Xxxxxx Xxxxxxx. Hij komt een konijn ophalen (mijn vrouw zit in de konijnen). Zou het dezelfde jongen zijn?

En inderdaad; s’avonds kwam ik thuis en wie stond er in de stichting van mijn vrouw? Inderdaad: Xxxxxx Xxxxxxx. Ik had zeker tien jaar niet door dat fotoboek gebladerd en zijn naam was de enige naam die ik hardop zei. What are the odds? Het ging overigens goed met Xxxxxx Xxxxxxx. Hij was nu succesvol consultant bij IBM. Nu is dit misschien niet zo creepy als het Bermuda verhaal, maar vreemd is het wel.

Is het allemaal toeval, of is er iets dat wij niet weten? Is er een krachtenveld dat bepaalt wat er allemaal gebeurt met ons? Niemand kan het met zekerheid zeggen, maar zeker is dat er voortdurend vreemde dingen gebeuren. Onverklaarbare dingen. Nu hoop ik niet dat ik dit artikel publiceer en vijf minuten later door de bliksem wordt getroffen. Dat morgen dit verhaal in de krant te lezen is. Het is onwaarschijnlijk, maar toch… zulke dingen gebeuren de hele tijd.

Jeppe Kleijngeld