Tagarchief: Bubbel

De opkomst en ondergang van wereldmachten

Posted on by Jeppe Kleijngeld

Voor MenA.nl schreef ik onlangs een stuk over het nieuwste boek van topinvesteerder Ray Dalio: Principles For Dealing With a Changing World Order: Why Nations Succeed and Fail. Hierin deelt de oprichter van Bridgewater Associates, één van de grootste hedgefondsen wereldwijd, de patronen die hij ziet in de opkomst en ondergang van wereldmachten.

Volgens Dalio herhalen zich steeds dezelfde patronen, waarbij een machtig land of keizerrijk eerst tot bloei komt, waarna problemen ontstaan in de vorm van politiek en sociaal conflict en verslechterende financiën. Die problemen leiden uiteindelijk tot een revolutie en/of oorlog waarna meestal een andere wereldmacht de dominante positie op het wereldtoneel overneemt.

Cycli zijn de norm, schrijft Dalio. Dus als professionals en investeerders kunnen we ze zien aankomen en erop anticiperen. Vaak denken mensen dat de toekomst een licht gemodificeerde versie van het verleden is, en dus profiteren ze niet van de ups en downs. De generatie die de Tweede Wereldoorlog meemaakte was somber gestemd en profiteerde nauwelijks van de post-oorlog boom periode op de beurs. Omgekeerd, mensen van de boom periode leenden erg veel terwijl dat historisch gezien leidt tot een periode van neergang. De omslag in een Grote Cyclus komt, in tegenstellingen tot de kleinere cycli, vaak maar één keer in je leven voorbij, dus je eigen verleden heeft je hier niet op voorbereid. Door de geschiedenis te bestuderen, kun je hier wel op voorbereid zijn.

De typische Grote Cyclus van wereldmachten
De opkomst van wereldmachten wordt gekenmerkt door een aantal factoren, zoals het niveau van educatie, innovatie, technologische vooruitgang, samenwerking tussen kapitaal en politieke macht, effectieve financiële markten, sterk leiderschap en militaire macht. Al deze zaken leiden tot een snellere en grotere toename van de productiviteit en als investeerder wil je weten waar dit de aankomende periode gaat plaatsvinden.

Succesvolle landen of keizerrijken kunnen de cyclus wel 200 of 300 jaar laten duren. De voorspoedige perioden duren daarmee veel langer dan de slechte, volgens Dalio. Deze slechte perioden ontstaan doordat de rijken meer rijkdom naar zich toe trekken, inclusief de productiemiddelen. Als de welvaart toeneemt, nemen ook de consumptie en decadentie toe en de productiviteit juist af. Er wordt meer geleend en er ontstaan bubbels. Wanneer het vervolgens economisch minder gaat vangen de minder welvarende mensen de klappen op en ontstaan er conflicten. Deze conflicten leiden vervolgens vaak tot revolutie en of oorlog, waarna er een nieuwe wereldorde wordt gecreëerd. Deze cycli blijven volgens Dalio bestaan omdat de menselijke natuur niet fundamenteel wijzigt. De mens heeft de neiging dingen tot extremen door te voeren waardoor het equilibrium verstoord wordt wat leidt tot een slinger de andere kant op.

De slechte tijden kunnen we zien als perioden van transitie. Het zijn reinigende stormen die ons verlossen van de excessen, zoals een te hoge schuldenlast, waarna we kunnen terugkeren naar onze fundamenten. Deze periode eindigt in een nieuwe politieke orde met een duidelijke machtsdistributie. Voor mensen zijn de voorspoedige tijden uiteraard prettiger, maar beide perioden hebben een functie, namelijk ons verder brengen in de evolutie en in die zin zijn ze niet ‘goed’ of ‘fout’, aldus Dalio. De tekenen van een verschuivende wereldorde zijn nu overal om ons heen zichtbaar; enorme welvaartskloven, de historische lage rentes, een groeiende schuldenlast, het massale drukken van geld (vooral sinds de covid-pandemie), toenemend populisme en politiek conflict en een enorm uit de hand lopende klimaat en biodiversiteitscrisis.

Relatieve neergang van de Verenigde Staten en de opkomst van China
De huidige nieuwe wereldorde ontstond in 1945 en de volgende verschuiving is nabij. Het verzwakken van het ene keizerrijk kan samenvallen met de opkomst van een andere. Dat is precies wat we nu zien: een rijzende wereldmacht (China) die concurreert met de huidige wereldmacht (de VS) in handel, technologie, kapitaalmarkten en geopolitiek. De VS verkeert nu in fase 5 van 6, stelt Dalio. Het land heeft zeker nog een aantal krachten, waaronder innovatie in technologie en militaire macht, maar dit is relatief minder aan het worden. China zit in fase drie, de bloeiperiode, en doet er goed aan deze fase zo lang mogelijk te laten duren.

Dalio maakt zich vooral zorgen over de groeiende tegenstellingen in de VS en de verslechterende financiële situatie. Bij zowel de democraten als republikeinen krijgen meer extreme visies de overhand en verdwijnen de gematigde meningen. In een onderzoek uit 2019 gaf 42 procent van de aanhangers van beide partijen aan de oppositie als ‘ronduit slecht’ te beschouwen. Onderzoek wijst uit dat de kans dat de twee partijen daardoor ver gaan komen in het gezamenlijk vinden van oplossingen voor de grote problemen in het land zeer klein is. De volgende fase voor de VS is een staat van burgeroorlog. Het hoeft geen ‘echte’ oorlog te betekenen; een vreedzame revolutie waarin de schulden worden geherstructureerd (een soort ‘Great Reset’) is ook mogelijk. Maar als gewelddadige conflicten toenemen (denk aan de bestorming van het Capitool) weet je dat een land in de problemen zit. Dalio schat de kans op een binnenlandse oorlog in de VS op 30 procent de komende 10 jaar. Kunnen de Amerikanen dit omkeren? Alleen als ze zich verenigen en de ongelijke verdeling van welvaart daadwerkelijk aanpakken.

Conflicten van de interne orde gaan vaak samen met conflicten van de externe orde. De handelsoorlog tussen de VS en China is een goed voorbeeld. Het meest explosieve conflict in potentieel is de confiscatie van Taiwan door China en de reactie van de VS daarop. Kan dit leiden tot een derde wereldoorlog? Dit is erg lastig te voorspellen, maar zeker niet uit te sluiten. Het is lastig voor te stellen hoe een dergelijke oorlog zich zou voltrekken met moderne oorlogsmiddelen, maar het lijdt geen twijfel dat het buitengewoon vernietigend zou zijn voor alle betrokken landen. Vele winnaars uit het verleden, zoals Duitsland en Japan, hebben dergelijke perioden van enorme welvaartsvernietiging meegemaakt.

Het is van het grootste belang dat deze daadwerkelijke, militaire oorlog koste wat het kost vermeden wordt. In dat geval hoeft het begin van een nieuwe Grote Cyclus niet zo erg te zijn. Er zal een grote herstructurering van schulden en herverdeling van macht en welvaart plaatsvinden, maar daarna kan een land of keizerrijk weer met een schone lei beginnen en heeft de centrale bank weer de middelen om de economie te stimuleren. En we kunnen waardevolle lessen leren. Dat is evolutie – volgens Dalio dé stabiele kracht in het universum. We moeten vooral leren om niet bij ons eigen perspectief te blijven, maar ook de oogpunten van anderen te leren begrijpen. Iedere fase van de cyclus heeft een andere visie die het beste werkt. Deze verschillende perspectieven leren begrijpen kan een hoop waardevernietiging voorkomen.

Misleid door toeval

Posted on by Jeppe Kleijngeld

“We favor the visible, the embedded, the personal, the narrated and the tangible. We scorn the abstract”
— Nassim Nicholas Taleb, Fooled by Randomness (2001)

De rol van toeval is veel groter dan we denken. Toen Nassim Nicholas Taleb zijn boek ‘Fooled by Randomness’ had afgeleverd kreeg hij commentaar van succesvolle mensen die zeiden; ‘dus mijn harde werk doet er niet toe?’ Natuurlijk ‘chance favors the prepared‘, maar business boeken die zeggen dat je rijk en succesvol zult worden door de dingen te doen die bestudeerde miljonairs hebben gedaan zijn grote onzin. Hard werken en het nemen van risico’s staan niet gelijk aan succes. Heeft de schrijver ook gekeken op het kerkhof van mislukte ondernemers? Werkten die niet ook hard en namen zij geen risico’s? Wanneer je genoeg handelaren neemt zal er door puur toeval altijd iemand bijzitten met het track record van Warren Buffett. Wij zien alleen de winnaars en krijgen dus een vervormd beeld van de werkelijkheid.

Geluk is vaak vermomd als niet-geluk. Een president wijst successen als banencreatie en economische groei graag aan zichzelf toe. Slechte zaken als inflatie en hoge schulden komen door zijn voorganger. De media dragen hier in belangrijke mate aan bij, want zij zijn gebaat bij kijkcijfers en die krijg je door sensationele soundbites en niet door waarheidsbevinding. Zolang journalisten, met name van radio en televisie, zichzelf vooral zien als entertainers is er weinig aan de hand. Als ze zichzelf te serieus nemen, kan dat zeer gevaarlijk zijn. Als de wereld complexer wordt (wat gebeurt) zoeken mensen naar versimpeling.

Taleb is van mening dat veel professionals betaald krijgen om overal wat in te lezen. In de sector waar hij uit afkomstig is – de wonderlijke wereld van finance – gebeurt dat volop. Beursgoeroes en economen zijn fantasten. Hun succes hangt puur af van hun retoriek, niet van hun testbare bijdragen aan werkelijk succes. Ze lopen geen risico’s met hun voorspellingen over het lot van markten. Prima als vermaak, maar net als bij de journalisten geldt dat je dit ‘lawaai’ niet moet verwarren met kennis, want dat leidt tot idiote beslissingen. Taleb heeft zelf geen mening over hoe markten zich gaan ontwikkelen. Dat is lariekoek als je verstand hebt van de rol van toeval.

In ‘Fooled by Randomness’ ontmoeten we twee handelaren: John en Nero. John verdient meer geld en woont in een groter huis. Hij is ook snobistisch. Nero is een zeer conventionele belegger die veilige opties kiest, zoals overheidsobligaties. Overheden gaan zelden failliet. Wie van de twee handelaren is gevoeliger om op te blazen? John heeft nooit les gehad in kansberekeningen en dat komt hem duur te staan. Hij stond blootgesteld aan een Zwarte Zwaan, een gebeurtenis met een zeer kleine waarschijnlijkheid van uitkomen, maar met een enorme impact. In de high yield bond markt waarin hij actief was had hij in zeven jaar tijd 250 miljoen dollar verdiend, en nu verloor hij 600 miljoen dollar in een paar dagen tijd. Omdat hij een hogere leverage was aangegaan om te profiteren van de bubbel, was nu het verlies ook veel groter. Nero heeft zich ingedekt tegen randomness wat betekent dat hij minder dan John geprofiteerd heeft van de ‘boom’, maar hij komt gemiddeld beter uit.

Dat principe begrijpen maar heel weinig mensen. Onze geesten zijn (intuïtief) niet afgesteld op toeval. We hebben alleen oog voor alles wat gelukt is. Waar vinden we de top 500 lijst met de meest mislukte bedrijven en ondernemers? We krijgen alleen de succesverhalen te zien en wijzen die toe aan vaardigheden en slimme beslissingen. Over succesvolle CEO’s worden biografieën geschreven die hen neerzetten als visionaire leiders, maar Taleb noemt ze ‘empty suits’. Ze hebben charisma en kunnen goed verhalen vertellen, maar het is erg moeilijk om het succes van een bedrijf te relateren aan het kleine aantal beslissingen dat de CEO gemaakt heeft. Gaat het goed met het bedrijf, krijgt de CEO roem en een vette bonus. Gaat het slecht krijgt hij een vertrekpremie van 50 miljoen dollar. Persoonlijk risico loopt de ‘empty suit’ niet.

Ook leren we niet van de geschiedenis. Met de statement ‘dit is nooit eerder gebeurd’ worden risico’s te makkelijk afgedaan als niet relevant. We moeten daarom voorzichtig zijn met empirisch bewijs: het ergste dat in ons leven ooit is gebeurt, is niet het ergste dat kan gebeuren. Dat je duizenden witte zwanen hebt gezien, betekent niet dat alle zwanen wit zijn. Alle zwanen waren wit voor de ontdekking van Australië.

Omdat we sukkels voor toeval zijn en dit ingeboren is, zijn de enige verdedigingsmechanismen dat we hebben tegen de verborgen rol van geluk scepticisme en kritisch denken. Het bedrijven van scepticisme doen we door op kantoor te zitten en ons te realiseren dat we niks weten. In de toekomst lachen we om alles wat we vandaag als waarheid aannemen. We zijn dan wel idioten, maar we hebben tenminste kennis over dat we idioten zijn. Neem wetenschappelijke instituties en alle andere ‘weters’ niet al te serieus.

De kritische denker is daarnaast altijd bereid van mening te veranderen met minimale schaamte. Getrouwd zijn met het verleden kan een groot risico en obstakel vormen. Misschien is een psychopaat daarom potentieel een succesvolle zakelijke beslisser. Omdat de amygdala van de psychopaat beschadigd is, heeft hij/zij geen emotionele attachment aan zijn positie en kan het dus onmiddellijk loslaten als dat rationeel het beste is.

Mensen zijn geneigd om allerlei verklaringen te verzinnen voor waarom dingen gebeuren. Dat is biologisch bepaald. In een gedragsonderzoek kregen hongerige duiven op volkomen random momenten voer toebedeeld. De duiven gingen na verloop van tijd regendansen en andere rituelen uitvoeren omdat ze dachten hiermee de toevoer van voedsel te beïnvloeden. Wij zijn ook biologische wezens en dus net zo gevoelig voor misconcepties, misplaatst geloof en vooroordelen.

Het laatste wapen, stoïcisme, is het dragen van ons lot, hoe ongelukkig ook, met waardigheid. Het enige waar Vrouwe Fortuna niks over te zeggen heeft is ons gedrag. Taleb wenst je hier veel geluk mee.

Lees ook essays over andere boeken van Nassim Nicholas Taleb:
– De Zwarte Zwaan (2008)
– Antifragiel (2012)

De opkomst van geld (3)

Posted on by Jeppe Kleijngeld

Door Jeppe Kleijngeld

The Ascent of Money
The Ascent of Money - DVD

Documentaire, 2008
Regie: Adrian Pennick
Script/presentator: Niall Ferguson (gebaseerd op zijn boek)

In de documentaire The Ascent of Money laat professor Niall Ferguson ons zien waar geld vandaan komt. Zie ook Deel 1 – De opkomst van banken en Deel 2 – De opkomst van obligatiemarkten.

Deel 3 – De opkomst van aandelenmarkten

Het derde deel van Niall Ferguson’s documentaire over de opkomst van geld begint in Amsterdam. Jawel, Nederland is de grondlegger van de ‘Company’ met de Verenigde Oost Indische Compagnie. Om schaalvoordeel te bereiken in de wereldhandel werden verschillende kleine ondernemingen samengevoegd tot de VOC in 1602. Deze multinational verdiende veel geld met de import van specerijen uit Azië. Die werden gebruikt om voedsel te conserveren en smaak te geven. De VOC is ook het eerste bedrijf ter wereld dat aandelen uitgaf aan investeerders. Deze konden investeerders op een gegeven moment niet langer voor geld inwisselen, maar moesten ze doorverkopen aan andere investeerders. De uitvinding van de aandelenmarkt, die zich kenmerkt door het perfecte evenwicht van vraag en aanbod, was een feit.

John Law was een Schotman, die in zijn thuisland ter dood was veroordeeld. Hij vluchtte naar Amsterdam en raakte daar geïnspireerd door de dynamische handel en financiële innovaties. Hij besloot naar Frankrijk te vertrekken dat in zware financiële moeilijkheden verkeerde. Law richtte in Parijs een bank op waar hij de enorme staatschuld van Frankrijk consolideerde in waardepapieren. Driekwart van het kapitaal van deze privébank bestond uit Frans schuldpapier. In 1717 kocht Law vervolgens de Mississippi Company, een multinational zoals de VOC die een monopolie hield in de Franse koloniën in Noord Amerika en West Indië.

De handel in aandelen van de Mississippi Company ging als een dolle. Law beloofde investeerders gouden bergen. Landbouwgoederen uit het vruchtbare land van Mississippi zouden via de nieuwe havenstad New Orleans (vernoemd naar toenmalige Franse heerser de hertog van Orléans) naar Frankrijk worden verscheept. Door het vertrouwen van beleggers in dit bedrijf werd de waarde van het aandeel opgedreven. Omdat de prijs omhoog ging, wilden investeerders meer aandelen kopen. Feitelijk was het een Ponzi schema, waarin nieuwe investeerders (‘sukkels’) betaald krijgen uit de opbrengsten van eerdere investeerders. Alleen kregen investeerders in het geval van de Mississippi Company betaald in nieuwe aandelen. Een gigantische bubbel – de eerste op de aandelenmarkten ooit – vormde zich. Law zou snel een belangrijke les in Finance leren: de bomen groeien niet tot in de hemel.

The AoM 3 - De opkomst van aandelen

Het probleem dat Law had was dat het niet lukte om koloniebewoners in Mississippi te krijgen. 80 procent van de Franse kolonisten stierven in het moerasland aan gele koorts of uithongering. In Frankrijk verspreide zich geruchten dat het niet zo goed ging met de Mississippi Company en de aandelenprijs daalde. Toen Law vervolgens de prijs van het aandeel verlaagde was het hek van de dam. Het aandeel verloor 90 procent van zijn waarde en Law – de rijkste man van Frankrijk – vluchtte naar Venetië waar hij zich tot zijn dood in 1729 bezig hield met brieven schrijven vol zelfrechtvaardiging en gokken.

Mensen leren blijkbaar erg weinig van de geschiedenis, want de ‘bubbel’ zou vaak terugkomen op de aandelenmarkten. Wanneer er hebzucht in het spel is, vergeten mensen al snel dat je met ‘financial engerinering’ zoals John Law het toepaste geen echte waarde creëert, maar een zeepbel. De volgende bubbel die Ferguson laat zien is die van 1929. Deze leidde tot een enorme economische depressie waarin een kwart van de werkzame bevolking in de Verenigde Staten werkloos raakte. Hoe kan een bubbel ontstaan. Het heeft alles te maken met psychologie. De aandelenmarkten zijn afspiegelingen van de menselijke psyche en daarom komen mood swings voor. Euforie kan omslaan in wanhoop en zodra angst toeslaat wordt rationeel denken overweldigd en kan een complete breakdown plaatsvinden.

Neem Enron, voor het jaar 2000 een favoriet beursbedrijf met een omzet van 111 miljard dollar. De missie van oprichter Ken Lay was de energiehandel compleet vernieuwen. Enron begon een energiebank om de distributie te verzorgen van vraag en aanbod in energie. Enron en het aandeel floreerde, maar achter de schermen vonden kwalijke zaken plaats. De prijs van energie werd kunstmatig opgedreven door bewust stroomuitval te veroorzaken. Ook werd er gegoocheld met de boekhouding. Schulden verdwenen van de balans in zogeheten Special Purpose Entities. Het bestuur van Enron moest ieder jaar meer rookgordijnen opwerpen. Toen het spel bijna voorbij was, deelden ze nog even snel bonussen uit aan het topmanagement. Na het faillissement van Enron bleek 25 miljard dollar verstopt te zitten. De bestuurders van Enron konden lange gevangenisstraffen tegemoet zien. Ken Lay stierf aan een hartaanval voordat hij veroordeeld kon worden.

Het verhaal van Enron had een staart. Een gigantische staart. In 2008 kwam bij het uitbreken van de grootste crisis aller tijden aan het licht, dat het frauduleuze bedrijf een pionier is geweest in het buiten de balans onderbrengen van schulden. Alle grote financiële spelers hebben zich hier vervolgens schuldig aan gemaakt. Het gevolg? Juist, een ongekend grote bubbel.

’Kunnen we niets doen om ons te beschermen tegen deze bubbelvorming en turbulentie?’ vraagt Ferguson aan het einde van dit hoofdstuk. Dat komt aan bod in het volgende deel van The Ascent of Money – De opkomst van verzekeren.