Tagarchief: Verhaal

Lessen in scenarioschrijven #1 – De basis

Posted on by Jeppe Kleijngeld

“To make a great film you need three things – the script, the script and the script”
—– Alfred Hitchcock

Een scenario schrijven is makkelijk. Een goed scenario schrijven is ontzettend moeilijk. Ik heb zelf verschillende scenario’s geschreven en ben nu bezig met mijn eerste echte goede. Verwachte opleverdatum: 31 december 2028.

Van het vermoeiende en niet erg bevredigende proces heb ik een aantal lessen geleerd die ik graag deel in een aantal blogposts. In dit eerste deel bespreek ik de absolute basis, zoals uitgelegd door Rogier Proper in zijn boek ‘Kill Your Darlings’.

Hoe kom je van niks naar een compleet filmscenario in 14 stappen? (12 stappen zet je voordat je aan het scenario zelf begint).

Stap 1: Het idee
Het scenario begint met een idee voor een film dat voort kan komen uit bijvoorbeeld iets wat je leest in een boek, krant of tijdschrift. Waarom is het een goed idee voor een film? Wat maakt het speciaal? Een voorbeeld is ‘Fargo’ van de Coen Brothers. Het idee: een typisch waargebeurd verhaal vertellen (wat niet echt waargebeurd is, maar zou kunnen zijn) over een man die zijn eigen vrouw laat ontvoeren om losgeld van zijn schoonvader af te troggelen waarmee hij een zakelijke investering wil doen. Vervolgens gaat alles mis wat er maar mis kan gaan…

Stap 2: Het genre
Voor welk genre of combinaties van genres kies je? Zelf ben ik liefhebber van het misdaadgenre, maar daarin is al heel veel gedaan (geldt voor alle genres trouwens). Daarom heb ik voor mijn script gekozen voor een combinatie met het business genre (denk aan ‘Wall Street’ en ‘Glengarry Glen Ross’). De maffiawereld is in mijn script een metafoor voor de financiële wereld.

Stap 3: De arena
Waar speelt de film zich af? Dit komt automatisch voort uit het idee. ‘Fargo’ speelt zich af in de Amerikaanse staat Noord-Dakota waar het plaatsje Fargo ligt. Het plaatsje wordt gekenmerkt door prachtige besneeuwde landschappen (erg geschikt voor cinematografie) en de mensen praten met een bijzonder dialect, wat de scriptschrijvers veel gelegenheid geeft voor humorvolle dialogen: “you betcha”, “thanks a bunch” en “you’re darn tootin!”.

Stap 4: De logline
In de logline probeer je de belangrijkste verhaalelementen (held, obstakels en uitkomst) te vatten in één zin. Bijvoorbeeld deze van ‘The Matrix’: A computer hacker learns from mysterious rebels about the true nature of his reality and his role in the war against its controllers. Deze is belangrijk om de interesse van investeerders en medewerkers te wekken.

Stap 5: De karakters
Karakters komen vaak voort uit voorgaande elementen. Het milieu of de milieus waarin het verhaal zich afspeelt (arena) is bijvoorbeeld bepalend bij het ontwikkelen van de personages. De boosaardige tovenaar Voldemort uit de Harry Potter-reeks groeide bijvoorbeeld op in een weeshuis in een arme wijk in London. Toen hij ontdekte dat hij over magische krachten beschikte ontwikkelde hij een haat tegenover niet-magische mensen (‘muggles’). Naarmate hij opgroeide zocht hij steeds meer naar status en grandeur binnen de magische gemeenschap en wilde hij de ‘muggles’ overheersen die hij als minderwaardig zag. Hij probeerde zijn afkomst met alle macht te ontstijgen en schuwde daarbij niet het gebruik van moord en marteling.

Stap 6: De relaties tussen de karakters
Drama ontstaat door de relaties tussen hoofdkarakters en hun tegengestelde belangen en doeleinden. In ‘Miller’s Crossing’, een ander meesterwerk van de Coen Brothers, raken de Ierse maffiabaas Leo en zijn rechterhand Tom in conflict met elkaar. In eerste instantie over hoe ze met een gevaarlijke concurrent moeten omgaan, in de tweede plaats om de liefde van de verleidelijke, maar gevaarlijke dame Verna.

Stap 7: De synopsis
De synopsis verschaft alle sleutelinformatie over het script, inclusief karakters, het plot, belangrijke ontwikkelingen, thema’s en het einde. Duik niet teveel in de details en maak het spannend en intrigerend. Kort is beter dan lang: twee pagina’s moet ruim voldoende zijn.

Stap 8: Perspectief, stijl
Hoeveel verhaallijnen ga je vertellen en hoe pak je dat aan? Bij ‘Fargo’ past een hele objectieve stijl; we zien de gebeurtenissen zich voltrekken en alles langzaam rampzalig mis gaan. In ‘GoodFellas’ – over het leven van maffialid Henry Hill – kiezen schrijvers Martin Scorsese en Nicholas Pileggi ervoor om alles vanuit Henry’s ogen te bekijken middels een voortdurend aanwezige voice-over. Verrassend genoeg voegen ze er na een tijdje nog een voice-over aan toe; die van Henry’s vrouw Karen Hill. Zo krijgen we er extra perspectief bij over hoe het is om deel uit te maken van een maffiafamilie.

Stap 9: Spanningsboog, plotwendingen, begin en einde
De spanningsboog van ‘the Matrix’ is een hele sterke:

“Is NEO the ONE”?

Maar er zijn naarmate de film vordert en zich vele plotwendingen voordoen (bijv. het verraad van Cypher) meer spanningsbogen:
– Lukt het Neo en Trinity om Morpheus te bevrijden van de agenten?
– Zullen ze het alle drie overleven?
– Zal het lukken de vijand een stevige klap toe te brengen?
– Krijgen Neo en Trinity elkaar?

Als je bij stap 5 en 6 goed werk hebt geleverd zal het publiek zich daadwerkelijk bekommeren om wat er met de personages gaat gebeuren.

Het begin en het einde zijn cruciale bouwstenen die klaar moeten zijn voordat je met het scenario begint. Scriptgoeroe Syd Field zei dat je het einde al moet kennen voordat je het begin kunt schrijven. In ‘Once Upon a Time in the West’ is dit duidelijk het geval geweest. De film opent met de held Harmonica die drie schurken verslaat in een revolverduel op een treinstation. Hier begint zijn wraakmissie op bandiet Frank die hem in het verleden iets heeft aangedaan. De film eindigt nadat Harmonica zijn missie heeft volbracht en de treinrails bezig is aan verdere opmars in het oude Westen. De trein staat symbool voor het nieuwe tijdperk dat aanbreekt waarin wellicht geen ruimte meer is voor mannen als Frank en Harmonica.

Stap 10: De hoofdstukken
Het is nu tijd om structuur aan te brengen in het verhaal. Hier zijn geen vaste regels voor. De indeling maak je volledig op je eigen gevoel.

Maar een schrijver die dit uitstekend kan is Tarantino die zijn hoofdstukken ook vaak titels meegeeft die hij ook laat zien in de uiteindelijke films. Zoals in Kill Bill: Vol. I en II:

– Chapter One: (2)
– Chapter Two: The Blood-Splattered BRIDE
– Chapter Three: The Origin of O-Ren
– Chapter Four: The MAN From OKINAWA
– Chapter Five: Showdown at House of Blue Leaves
– Chapter Six: Massacre at Two Pines
– Chapter Seven: The Lonely Grave of Paula Schultz
– Chapter Eight: The Cruel Tutelage of Pai Mei
– Chapter Nine: ELLE and I
– Chapter Ten: Face to Face

Stap 11: Het treatment
Het treatment behoort een vijftien tot twintig pagina’s lang verhaal te worden, min of meer gestructureerd in de volgorde van de beoogde filmvertelling en dus gebaseerd op de hoofdstukindeling. Vol met leuke details, maar niet te veel, hier en daar een dialoogje of kwinkslag, een prettig lezend verhaal waardoor je de film helemaal ‘voor je ziet’ en waarmee je een scènelijst kunt maken. Een treatment kun je gebruiken om financiering aan te vragen voor verdere ontwikkeling van het script en uiteindelijk de film zelf. In het geval van een Nederlands script kun je dat doen bij het Nederlands Filmfonds.

Stap 12: De scènelijst
Voordat je aan het scenario kunt beginnen heb je een scènelijst nodig. Dit is de volgorde van de kort beschreven scenes zoals ze in het script gaan komen (natuurlijk kun je hierin nog wijzigingen aanbrengen zodra je met het script bezig bent). Belangrijk is dat elke scène een functie heeft in het geheel: het helpt het verhaal verder, het maakt het spannend, het vertelt meer over de karakters, het legt hun motieven uit, of maakt juist alleen maar nieuwsgierig naar motieven of mogelijke handelingen.

Dit voorbeeld komt uit de film ‘Body Heat’ (1981, Lawrence Kasdan):

3. INT. COURTROOM – DAG
Een onderonsje met de rechter en de officier van justitie, waar advocaat Ned Racine door de rechter op zijn nummer wordt gezet, maar toch krijgt zijn cliënt het voordeel van de twijfel.
(Functie: Racine is advocaat, charmant en womanizer)

Bron: ‘Kill Your Darlings’

Zoals je ziet: het is een kort samengevatte scènebeschrijving waarin de belangrijkste actie wordt beschreven en waarin de personages worden neergezet en achtergrond krijgen. Dialoog ontbreekt evenals nuance. Die komen pas in de volgende stap aan bod: het echte scenario.

Stap 13: Het scenario, de dialogen
Het scenario is de uitwerking van de scènelijst, waarbij de volgorde vrij nauwkeurig wordt gevolgd – al is natuurlijk elke afwijking toegestaan, hoe groot ook. Bij de uitwerking wordt voor de invulling van de scènes rijkelijk geput uit het treatment en alles wat daaraan vooraf is gegaan. Qua lengte moet je rekening houden met circa 1 minuut per pagina, dus een standaard script komt tussen de 90 en 120 pagina’s uit. Voor het format kun je een gepubliceerd scenario aanschaffen of downloaden. Hier bijvoorbeeld: http://dailyscript.com/.

Stap 14: De revisie
Het is maar heel zelden dat de eerste versie van een scenario ook direct de geslaagde versie is die uitgangspunt is voor het shooting script. Van het allereerste begin tot de uiteindelijke productie zal er voortdurend veranderd, bijgeslepen, opnieuw begonnen, geschrapt, gevloekt, herschreven, afgewezen, heroverwogen of weggegooid worden. Het hoort allemaal bij het grote spel. Weet waar je aan begint.

In het volgende deel van de serie gaan we het hebben over inspiratie. Stay tuned….

5 elementen van een krachtig verhaal

Posted on by Jeppe Kleijngeld

Als je succesvol iets wilt verkopen – een product, een idee of een businessplan, zul je mensen moeten overtuigen van het belang hiervan. De ideale manier hiervoor is een verhaal te gebruiken. Mensen zijn gek op verhalen; dit is gedurende de lange evolutie van de mens ingebakken. Maar hoe maak je jouw verhaal zo overtuigend mogelijk? Door de vijf elementen te gebruiken die aan de basis staan van alle geweldige verhalen.

Alle geslaagde verhalen hebben vijf basiscomponenten, betogen Maxwell en Dickman in hun succesvolle beïnvloedingsboek ‘De kracht van het verhaal’.

De elementen zijn de passie waarmee het wordt verteld; een held die ons door het verhaal leidt en het door zijn ogen laat zien; een tegenstander – of obstakel – die door de held moet worden overwonnen; een moment van inzicht waardoor de held kan overwinnen, en de transformatie – van de held en in de wereld – die daaruit voortkomt.

1. Passie

Elk krachtig verhaal heeft passie, de energie waardoor je het wilt – moet – vertellen. Het is een wezenlijke vonk, een niet verder te reduceren samenhangende kern, waaruit de rest van het verhaal groeit. Passie is cruciaal en doet het verhaal ontvlammen in de harten van het publiek.

Steve Jobs, CEO van Apple, was een van de meest gepassioneerde topfunctionarissen in het Amerikaanse bedrijfsleven. Een perfect voorbeeld van een gepassioneerd verhaal is dan ook de beroemde 1984-spot waarmee de Macintosh werd geïntroduceerd. Deze spot duurde slechts één minuut en werd slechts één keer uitgezonden, tijdens de Super Bowl. De spot was hard nodig want de markt werd gedomineerd door IBM en Apple Computer zat in de problemen.

De spot begint met een rij grijze mannen die met uitdrukkingsloze gezichten door een nauwe passage lopen. Een Orwelliaanse dialoog over informatiezuivering gonst op de achtergrond. Plotseling komt een atletische jonge blondine met een grote Olympische werphamer het beeld in gerend, achtervolgd door de oproerpolitie. De marcherende mannen komen een grote ruimte binnen waar honderden anderen emotieloos naar een kamerbreed videoscherm zitten te staren met het beeld van Big Brother. De blondine draait in slow motion twee keer rond en laat haar hamer los die het scherm verbrijzeld. Het scherm explodeert in een lichtflits die over de gevangenen schijnt en hun metaforisch bevrijdt. De slagzin verschijnt: ‘Op 24 januari introduceert Apple Computer de Macintosh. Je zult zien waarom het in 1984 anders wordt dan in 1984.’

De spot bracht een explosie teweeg: zeven dagen later stond er geen Macintosh computer meer in de schappen in Amerika en het zou maanden duren voordat alle bestellingen werden uitgevoerd. Er zijn allerlei redenen waardoor de spot zo succesvol was, maar de werkelijke reden was de hartstochtelijke overtuiging van Steve Jobs dat een computer dient om mensen te bevrijden.

2. Held

Alle passie van de wereld haalt niets uit als je deze nergens kunt onderbrengen. Hier komt de held van pas. Dit hoeft niet Superman te zijn, maar de figuur in het verhaal die het publiek een perspectief geeft. De held is onze plaatsvervanger en onze gids die ons door het verhaal leidt. Wil het publiek zich vereenzelvigen met het perspectief van de held, dan moet het iets van zichzelf kunnen voelen in de situatie van de held.

In de commercie is de held vaak degene die de boodschap brengt. Als hij het goed doet, kan hij hiermee een merk op de kaart zetten. ‘Air Jordan’ van Michael Jordan is een goed voorbeeld. Voordat hij in 1985 tekende voor een reclamecontract bij Nike, was Nike derde in sportschoenenmarkt. Toen Jordan stopte was Nike veruit de eerste. Doorslaggevend voor zijn succes als boodschapper voor Nike was dat hij de slogan ‘Just Do It’ ook werkelijk belichaamde. Zoals Jordan met een dribbel op de ring af ging, de lucht in sprong en om de tegenstander heen zweefde, ging je geloven in levitatie. Je geloofde je ogen niet. Hij leek de natuurwetten te tarten. Als hij het kan, kan ik misschien ook wel doen wat ik me had voorgenomen. Jordan is de ideale held.

3. Tegenstander of obstakel

Tegenstanders, en het conflict waarmee ze de held confronteren, vormen het kloppend hart van het verhaal. De tegenstander hoeft geen persoon te zijn. Als de held probeert de Everest te beklimmen is het obstakel misschien wel de berg zelf. Als de held geen obstakels te overwinnen heeft is er geen verhaal. Als er geen verdedigers waren, is dat gespring van Jordan om de bal in de ring te krijgen een verhaal van niks. Instinctief zijn mensen geïnteresseerd in de manier waarop anderen hun problemen aanpakken.

Roberto Goizueta, voormalig CEO van Coca-Cola, gebruikte dit principe doelbewust om Coke nieuw leven in te blazen toen in de jaren 90′ de fut eruit was. Door zijn belangrijkste rivaal Pepsi frontaal aan te vallen, mobiliseerde hij zijn eigen manschappen en ontketende hij de cola-oorlog. In een interview met Jack Welch voor het tijdschrift Fortune opperde Goizueta dat een bedrijf een vijand moet zoeken als het geen natuurlijke vijanden heeft. Op de vraag waarom, antwoordde hij: ‘Omdat het de enige manier is een oorlog te kunnen voeren.’

4. Inzicht

Waardoor kan de held overwinnen? Hoe wordt de tegenstander verslagen? In een slecht verhaal is het puur geluk. In een goed verhaal – zoals jij vertelt – komt het aan op een moment van inzicht. In detectives wordt dit element benadrukt. Wanneer de held de stukjes van de puzzel zorgvuldig op hun plaats heeft gelegd, gaat hem plotseling een licht op.

Een mooi voorbeeld uit het bedrijfsleven is IBM. De legende wil dat oprichter Thomas J. Watson een dergelijk moment van inzicht had dat alles veranderde. Het bedrijf was in een strijd verwikkeld met Olivetti om de schrijfmachinemarkt, toen hij zich plotseling iets realiseerde over IBM dat hij niet eerder had gezien. In een flits van inspiratie zag hij dat niet schrijf- en rekenmachines de activiteit van IBM vormden, maar informatieverwerking. Deze ontdekking bracht heel wat teweeg – IBM richtte zich op computers, en de rest is geschiedenis.

5. Transformatie

Transformatie is het element dat nauwelijks uitleg behoeft, want het is een natuurlijk resultaat van een goed verteld verhaal. Als je aandacht hebt besteed aan de andere elementen, volgt de transformatie vanzelf. De held onderneemt iets om zijn problemen te overwinnen en de held zelf en de wereld om hem heen veranderen. In verkoopverhalen denken we niet vaak aan verandering, omdat de verandering die je dan wilt bewerkstelligen een gegeven is. Je wilt je cliënt transformeren van appartementsbewoner tot de eigenaar van een landhuisje.

Er is echter één soort zakelijk verhaal waar transformatie het verhaal is: de verhalen over leiderschap. In zijn klassieker ‘On Leadership’ merkt John W. Gardner op dat de moderne organisatie – in zowel de politiek als het bedrijfsleven – staat of valt met leiderschap, van de werkvloer tot de hoogste managementechelons. Wie wordt er uiteindelijk leider in zulke veranderlijke, informatie-intensieve omgevingen? Doorgaans de mensen die effectief het juiste verhaal kunnen vertellen, een verhaal dat de energie van de groep kanaliseert om een gemeenschappelijk probleem aan te pakken.

Leiden is leuker dan volgen, zeg nou zelf. Zelfs als je geen CEO wilt worden of de wereld wilt veranderen, wil je wel greep hebben op je eigen werk, je eigen ideeën. En dat kun je bereiken met de kracht van het verhaal. Wat heb jij te vertellen? Om je vertelvaardigheden te verfijnen kun je de volgende oefening doen. Vertel morgen drie verhalen. Om het even welke. Elke dag vertel je sowieso veel meer verhalen, maar ditmaal let je bewust op de vijf elementen van elk verhaal. Luister ook naar drie verhalen van anderen. Je zult verrast zijn hoe snel je het onder de knie krijgt en de verhalen van anderen beslist beter gaat onthouden. Misschien ga je deze zelfs verzamelen. Zoals elke goede verkoper weet, kan het een waardevolle gewoonte zijn om verhalen van anderen te verzamelen.