Is ChatGTP bevooroordeeld over de relatie tussen materie en geest?

Posted on 30 juli 2023 by Jeppe Kleijngeld

In de hedendaagse wetenschap is het materialisme – dat stelt dat het universum voornamelijk bestaat uit fysieke materie en energie, en dat alle verschijnselen kunnen worden verklaard door de interacties van deze materiële elementen volgens de natuurwetten – de dominante opvatting.

Wordt dat weerspiegeld in de antwoorden van ChatGTP? Omdat de chatbot informatie haalt uit openbare bronnen, die ingevuld worden vanuit het dominante wereldbeeld, verwacht ik van wel. Ik zocht het uit middels een aantal vragen aan de AI-assistent.

Allereerst stelde ik ChatGPT de vraag hoe het tegengestelde perspectief idealisme – dat stelt dat de geest of het bewustzijn fundamenteel is in het creëren of vormgeven van de werkelijkheid – ondersteund wordt door moderne wetenschap.

‘Hoewel idealisme historisch gezien voornamelijk een filosofisch concept is, zijn er enkele aspecten van moderne wetenschap die argumenten leveren die het idealisme kunnen ondersteunen. Het is echter belangrijk op te merken dat dit nog steeds een onderwerp van discussie is binnen de wetenschappelijke gemeenschap en dat er ook andere filosofische perspectieven zijn’, begint de chatbot zijn antwoord. Oftewel, het programma geeft direct een disclaimer. Daarna volgen drie argumenten, vanuit de neurowetenschap, de kwantumfysica en de moderne informatietheorie, die de idealist kan gebruiken.

Daarna volgt een tweede disclaimer: ‘Hoewel deze punten enige ondersteuning kunnen bieden voor het idealisme, moeten we benadrukken dat de meeste wetenschappelijke disciplines nog steeds gebaseerd zijn op een materieel of fysisch perspectief op de werkelijkheid. Idealisme blijft een filosofisch concept dat buiten de traditionele methoden en verklaringen van de wetenschap valt.’

Interessante woordkeuze, enige ondersteuning. Alsof het idealistische standpunt eigenlijk al heeft afgedaan, maar als je heel goed zoekt je misschien een paar kleine argumentjes kunt vinden die echter nauwelijks stand zullen houden onder kritisch onderzoek. Wanneer we ChatGPT vragen naar het wetenschappelijke bewijs dat materialisme ondersteunt, volgen geen disclaimers, maar direct de argumenten voor de materialist.

Eerlijk is eerlijk, op het einde, schrijft de chat-robot wel: ‘Het is echter belangrijk op te merken dat terwijl deze wetenschappelijke gebieden overeenkomstig zijn met materialistische opvattingen, er ook vragen en uitdagingen bestaan. Er zijn bijvoorbeeld filosofische en wetenschappelijke debatten over kwesties, zoals de aard van het bewustzijn, de aard van de werkelijkheid en de aard van causale relaties.’

Maar, concludeert ChatGTP: ‘Over het algemeen ondersteunt modern wetenschappelijk onderzoek de materialistische opvattingen door middel van empirisch bewijs en verklaringen van fysieke processen.’

Dus, klopt de hypothese? ChatGTP beweert zelf van niet: ‘Als AI-taalmodel bezit ik geen persoonlijke overtuigingen, meningen of vooroordelen. Mijn doel is om nuttige en informatieve antwoorden te geven op basis van de gegevens waarop ik ben getraind. Het onderwerp materialisme versus idealisme is een filosofisch debat en mijn antwoorden zullen gebaseerd zijn op de informatie die beschikbaar is tot mijn kennisgrens in september 2021. Bij het bespreken van filosofische zaken is het essentieel om verschillende perspectieven, argumenten en tegenargumenten te presenteren. Als AI streef ik ernaar neutraal te blijven en een evenwichtige kijk te geven op verschillende ideeën zonder een specifieke positie te promoten.’

Maar ik bespeur toch een voorkeur voor materialisme: zie ook de tekst hieronder.

Dit onderwerp is verder uitgewerkt in de volgende essay: Materialism Rules Our Culture: Why Biocentrism Is Still A Dwarf Within The Current Scientific Paradigm And How This Can Change

Carl Gustav Jung #4: Lijden van de ziel

Posted on 24 juli 2023 by Jeppe Kleijngeld

Lees ook: Carl Gustav Jung #3: Alchemie

Het werk van Carl Jung had in tegenstelling tot andere psychologen een sterke religieuze inslag. Het Christendom was in zijn ogen niet volmaakt omdat het geen plaats kon geven aan het kwaad. In Jungs boek ‘Antwoord op Job’ kwam de dubbele natuur van God aan de orde.

Net zoals dat Jung bij de alchemisten een synthese vond tussen materie en geest, vond hij bij de gnostici een synthese tussen goed en kwaad in God en in onszelf. Het gnosticisme werd verketterd door de kerk doordat zij zagen dat de Goddelijke vonk in mensen aanwezig is en dat, door zichzelf te kennen, zij God kunnen leren kennen.

Een tegenstrijdigheid in het Christendom is dat er verschrikkelijke dingen gebeuren, zoals dood, ziekte, marteling en oorlog. Hoe is dat te verenigen met een liefdevolle God? Vanuit dat dilemma is het verhaal van Job geschreven. Het gaat over de rechtvaardige Job die met allemaal tegenslagen te maken krijgt. Ondanks zijn lijden blijft hij trouw aan God.

Deze proef kan iedereen treffen. De vraag waar al dat lijden en het onrecht goed voor is houdt de mens tot op de dag van vandaag bezig. Met de oorlogen in o.a. Syrië en Oekraïne wordt de mens opnieuw geconfronteerd met openlijke onrechtvaardigheid, tirannie, leugens en onmenselijke folteringen. Hoe moet de mens zich hiertoe verhouden?

Het antwoord van de gnostici – en van Carl Jung – is dat God zowel de bron van het goede als het kwade is. Van al het goede in de wereld is er dus ook een tegenhanger. Het omgekeerde van kosmisch bewustzijn is totale verlatenheid en duisternis; de afwezigheid van vreugde of hoop. Het antwoord van de gnostici is dat lijden zit ingebouwd in de structuur van de kosmos. Er is geen ‘waarom’. Het is gewoon zo.

Het Christelijke symbool van het kruis laat die tegenstellingen zien. Jung heeft gezegd dat het kruis ons bewust maakt van de pijnlijke botsing van tegenpolen waar we in ons eigen leven mee moeten worstelen. Het goede nieuws is dat er ook een middenstuk is waar de lijnen elkaar kruisen; daar zit de harmonie. Omgaan met lijden kan de mens bereiken door niet onwetend te zijn (gnosis is het Oudgriekse woord voor ‘kennis’). We moeten niet uit het oog verliezen dat we de Goddelijke vonk in ons hebben. Ook is er meer dan we kunnen waarnemen. Er ontvouwt zich een groot mysterie, er is iets gaande op transcendentaal niveau.

In therapie kun je de innerlijke, tegengestelde krachten met elkaar verzoenen. Er vindt altijd een conflict plaats tussen je diepste, innerlijke zelf en wat de maatschappij, je familie, van je vraagt. Met dat pijnlijke spanningsveld moet je als mens vrede zien te sluiten. We zullen moeten accepteren dat de uitersten, waaronder goed en kwaad, in ons allemaal besloten zitten en dat we niet verstrikt moeten raken in een van beide uitersten, want dit leidt onherroepelijk tot destructie. Ook wanneer je helemaal goed bent, ben je gefragmenteerd, versplinterd, en de hoop is juist om in compleetheid te leven.

Omgaan met het kwaad doen we door ons toe te wijden aan bewustzijn en ons te bevrijden van de illusies van tegenstellingen die we zelf creëren. Volgens Jung is er geen kwaad dat geen goed voortbrengt en geen goed dat niet ergens kwaad aanricht. We hebben het allemaal in ons. Omhels dus je schaduwzijde, zoals Jung het noemde, in je individuatieproces (proces van bewustwording als afzonderlijk wezen). Het als onbewust proces te laten plaatsvinden is het grote gevaar. De gnostici zeiden het ook; accepteer het duister om de Goddelijke heelheid te vinden.

Lees ook: Man’s Search For Meaning

Carl Gustav Jung #1: Individuatie

Posted on 15 juni 2023 by Jeppe Kleijngeld

Individuatie is volgens de Zwitserse psychiater en psycholoog Carl Gustav Jung (1875 – 1961) het proces van worden wie je altijd al was. Individuatie is een groeiproces, volwassen worden, waarbij de mens zich bewust wordt van zijn uniekheid tegenover andere mensen. Uit dat individuatieproces ontstaat in de psyche een nieuw element, het ‘ik’ of ‘ego’ genoemd. Het doel van individuatie is volgens deze opvatting zichzelf te leren kennen, wat leidt tot zelfverwerkelijking.

Het leven van Jung draaide om het vinden van het midden: het zelf van waaruit de persoonlijkheid als een geheel kan openbloeien. Het symbool van die totaliteit van de mens is de mandala: het symbool van zelf in een eenheid van tegengestelden. Jung tekende vele mandala’s in zijn leven. Het hielp hem in tijden van crisis om zichzelf te hervinden. De eenheid is een troost, vond Jung. Je psyche wordt niet verscheurd door allerlei Goden, maar er is een innerlijke leidraad – het Zelf – die op de achtergrond aanwezig is en probeert een heelheid te creëren.

Individuatie is een vereniging van het bewuste en het onbewuste. Het onbewuste wordt volgens Jung gesymboliseerd door het water. De invloedrijke psycholoog was zijn hele leven gefascineerd door water, en hij wilde ook altijd aan het water wonen. Zijn opvatting over het onbewuste leidde tot een breuk met zijn vroegere mentor Sigmund Freud. Volgens Freud bestond het onbewuste uit de zaken die we zelf verdrongen en weggedrukt hebben. Jung zag het als een gedeelde bron van psychische ervaringen (‘het collectieve onbewuste’): een krioelende massa die het onbewuste van de volledige mensheid bevat, niet alleen van het individu.

Meester van de onderwereld
Jung’s visie op het onbewuste kwam voort uit een droom die hij als vierjarig kind had. In zijn droom stond hij in de wijde achter de pastorie waar hij vaak speelde. Plotseling werd zijn aandacht getrokken door een plek in de aarde waarvan hij voelde dat er zich iets daaronder moest bevinden. Hij vond een ingang achter een groen gordijn en liep een stenen trap af richting een duistere diepte…

In een donkere, stenen ruimte beneden zag hij een podium staan waarop een kostbare, gouden troon stond die met wortels verbonden leek met het binnenste van de aarde. Op de troon stond een reusachtig gewrocht dat was omgeven door een zacht, stralend licht dat nergens vandaan leek te komen. De kleine Jung zag dat het gewrocht bestond uit huid en levend vlees, en helemaal bovenin zat één enkel oog dat onafgebroken naar boven staarde. Op dat moment hoorde hij zijn moeder die zei: “Ja, kijk maar eens goed, dat is de menseneter.” Doodsbang schrok hij wakker.

Hoe kon zo’n jong kind dromen over zaken die geen herinnering kunnen zijn? Door deze kinderdroom werd Jung ingewijd in de geheimen van de aarde en nam zijn geestelijke leven zijn onbewuste aanvang.

Onze verbeeldingskracht, het onbewuste, is niet zonder structuur. Je hebt de neiging je de dingen op een bepaalde manier in te denken. Jung noemde dat de archetypische structuur. Deze structuur brengt telkens weer bepaalde beelden en symbolen voort. Daarom hoef je er als individu zelf geen ervaring mee te hebben gehad. In vele culturen komen beelden naar voren die je ook weer in andere culturen ziet. Zo kom je bijna overal de fallus tegen. “We weten niks over de psyche”, zei Jung. “Door ons gebrek aan bewustzijn zijn we overgeleverd aan onze psychische onderwereld.”

In Jungs carrière was hij voortdurend op zoek naar de relatie tussen dit onbewuste en het ego/ik. Ook ging hij verborgen verbanden zien tussen de psyche en materie. Dit komt aan bod in het volgende fragment over Jung: psyche en materie.

Lees ook: Lessen in scenarioschrijven: Gebruik van symboliek

Vrije WIL bestaat WEL

Posted on 28 december 2022 by Jeppe Kleijngeld

Vrije wil is een veelbesproken onderwerp onder filosofen en wetenschappers. En met enige regelmaat beweert er eentje – vaak met behoorlijke stelligheid – dat vrije wil helemaal niet bestaat. Dat lijkt nogal een vreemde bewering, want het lijkt toch echt alsof we zelf keuzes maken. Maar volgens o.a. hersenwetenschapper Dick Swaab en non-dualist Paul Smit is dit een illusie.

Dick Swaab is van de materialistische school. Dat wil zeggen dat hij gelooft dat we onze hersenen zijn. Ons bewustzijn en de keuzes die daaruit voortkomen zijn volgens Swaab niks meer dan het gevolg van de extreem complexe interactie tussen talloze miljarden zenuwcellen in het brein. De illusie van vrije wil ontstaat wanneer ons bewustzijn een verhaaltje verzint over waarom we gedaan hebben wat we gedaan hebben. Het feit dat je dat verhaal vertelt, geeft je het idee dat je alles in de hand hebt en dat je vrije wil hebt. Maar in feite is het slechts een verhaaltje achteraf, aldus de hersenonderzoeker.

In een interview dat ik jaren geleden had met Swaab gaf hij aan dat het een plezierige illusie is om te hebben, want wanneer je het niet hebt ontstaat het idee dat anderen je besturen. “Er zijn schizofrene patiënten die deze illusie niet hebben”, vertelde hij me. “Die hebben het idee dat ze bestraald worden vanuit het universum of dat er allerlei elektrische activiteit op ze af wordt gestuurd die hun brein overneemt. Dat is het voordeel van die illusie van vrije wil. Het maakt ook duidelijk dat er bij een beslissing allemaal onbewuste processen aan de gang zijn waardoor heel verstandige mensen hele wonderlijke beslissingen kunnen nemen.”

Van een andere gedachteschool is cabaretier, filosoof en non-dualist Paul Smit. In tegenstelling tot Swaab gelooft hij niet dat we ons brein zijn, maar ons bewustzijn. Alles is slechts een droom. Volgens Smit hebben we geen vrije wil omdat we helemaal niet bestaan! Non-dualiteit of Advaita Vedanta houdt in dat alles één is en wat dus lijken op individuele vrije keuzes zijn in feite de keuzes van dat ene bewustzijn.

Met beide heren ben ik het deels eens. Swaab heeft absoluut gelijk wanneer hij zegt dat er allerlei onbewuste processen meespelen in beslissingen en Smit slaat wat mij betreft de spijker op zijn kop met de bewering dat alles uiteindelijk in één singulair bewustzijn plaatsvindt. Maar over het volledig ontbreken van vrije wil denk ik anders. Klopt, we komen voort uit puur bewustzijn, maar dat betekent niet dat we niet bestaan. Volgens natuurkundige en bewustzijnsonderzoeker Thomas Campbell zijn we individuele eenheden bewustzijn die als doel hebben winstgevende keuzes te maken. Het doel daarvan is individueel bijdragen aan collectieve evolutie.

Dus neem ik ‘s ochtends de bewuste keuze om koffie te nemen? Niet of nauwelijks; dit gaat puur volgens de onbewuste hersenprocessen die Swaab beschrijft. Maar ik kan wel bewust besluiten wat ik wil, door even te stoppen en te zeggen tegen mezelf: ‘wacht even, wil ik wel koffie? Wil ik niet liever thee, water of whiskey misschien? Even nadenken. Nee, ik wil toch echt koffie.’ Nu heb ik een bewuste, vrije wil beslissing genomen. Dat heeft me wel een beetje energie gekost. En dat is de reden dat veel dingen automatisch plaatsvinden: we hebben beperkte energie beschikbaar en om succesvol te zijn in de evolutie moeten we die gelimiteerde energie zo optimaal mogelijk inzetten. Overleven staat op de eerste plaats en succesvol zijn op de tweede.

Onze echt vrije wil keuzes komen volgens Campbell tot uiting in onze intenties. In zijn boek ‘My Big TOE’ schrijft hij: ‘Elke geïndividualiseerde eenheid van bewustzijn moet zich op zijn eigen unieke manier ontwikkelen, aangedreven door de vrije wil die zijn intentie drijft. Kansen voor verandering ontstaan, keuzes worden gemaakt, de realiteit wordt geactualiseerd en er wordt vooruitgang of achteruitgang in persoonlijke groei bereikt.’

Onze taak is als eenheden bewustzijn dus groeien in de kwaliteit van ons bewustzijn. Deze kwaliteit kunnen wij volgens Campbell waarnemen in de spiegel van anderen. Is onze intentie goed, wordt dat weerspiegelt in wat wij waarnemen als buitenwereld en de wezens (andere eenheden bewustzijn) waarmee wij interacteren. Nog een citaat: ‘We projecteren ons persoonlijke bewustzijn op het actieveld van een interactieve reality-game voor meerdere spelers, waarbij het gaat om onze individuele groei en leren.’

Kortom, leren staat centraal in het bewustzijnsveld waarin we ons volgens zowel Paul Smit als Thomas Campbell begeven. En om te kunnen leren heb je vrije wil keuzemogelijkheden nodig. Het bestaan van evolutie als drijvende proces in het universum wijst er sterk op dat het bestaan van vrije wil geen illusie is, maar een fundamentele component van deze realiteit.