Oorlog | FRAGMENTEN UIT HET SCHEMERLAND

‘The evil I’m talking about lives in us all. It takes hold in an individual, in private lives, within a family, and then it’s children who suffer most. And then, when the conditions are right, in different countries, at different times, a terrible cruelty, a viciousness against life erupts, and everyone is surprised by the depth of hatred within himself. Then it sinks back and waits. It’s something in our hearts.’
― June in ‘Black Dogs’

De Westerse wereld dacht in 1945 definitief met het kwaad te hebben afgerekend. Dit is een misrekening geweest, zegt oud-schaakkampioen Garry Kasparov in zijn boek ‘Winter Is Coming: Why Vladimir Putin and the Enemies of the Free World Must Be Stopped’ uit 2015. Dat fantasiefilms een mooie metafoor zijn voor oorlogen blijkt uit de titel: ‘Winter is Coming’ komt uit Game of Thrones en ‘Enemies of the Free World’ uit The Lord of the Rings. Kasparov verliet in 2013 definitief Rusland nadat hij zijn thuisland had zien veranderen in een dictatuur onder Poetin.

Zijn visie over hoe we moeten omgaan met de leider van de Russische Federatie is helder: ‘je kunt het kwaad niet met wortel en al verwijderen’, schrijft hij. ‘Je moet er voortdurend scherp op blijven waar het opduikt en het meteen de kop indrukken.’ En hierin heeft het Westen gefaald als het op Poetin aankomt. De Russische leider heeft voortdurend de grenzen overschreden, zoals een psychopathische narcist dat doet: kijken hoe ver hij kan gaan. Toen hij het Krim annexeerde in 2014 had het Westen hem snoeihard moeten aanpakken met de hardst mogelijke economische sancties, maar dat deed het Westen niet waardoor Poetin het signaal kreeg in zijn zieke geest dat hij verder kon gaan.

Niemand had verwacht dat hij een full blown invasie zou doen in Oekraïne omdat hij daarbij ook zijn eigen land tot paria zou maken en zou veroordelen tot een zware economische achteruitgang die decennia zal aanhouden. En dit is één van de kenmerken van het kwaad anno nu; de volledige bereidheid tot zelfdestructie als het maar zijn doel dient om de wereld in chaos te storten. Dit wordt in Poetins geval gedreven door een pure haat voor het vrije Westen. Poetin haalde in een van zijn gestoorde speeches onlangs J.K. Rowling aan en hoe walgelijk hij het vond dat zij gecanceld werd om dingen die ze gezegd heeft over transgenders. Poetin haat cancel culture, en nu wordt Rusland wereldwijd gecanceld.

Een ambtgenoot van Poetin die hem qua vernietiging waarschijnlijk gaat overtreffen is Jaire Bolsonaro. De Braziliaanse president is bezig met een grand plan voor massamoord dat zelfs niet onderdoet voor Hitler, Stalin en Mao. De warming-up was de coronapandemie waar in Brazilië meer dan 660.000 mensen aan zijn doodgegaan dankzij zijn crimineel lakse beleid (alleen in de VS, waar toevallig ook een narcist aan de macht was, waren het er meer: 1.004.000). Zijn tweede actie is het zwaar versoepelen van de wapenhandel geweest wat heeft geleid tot een gigantische toename in wapens en moorden in Brazilië. Alsof dat niet genoeg is, is hij momenteel bezig middels vijf nieuwe wetten het Amazonegebied definitief te laten vernietigen wat een ramp zal betekenen voor de planeet. Hij zei het al bij zijn aantreden: “Ik ben goed in doden”. Daar is geen woord van gelogen.

Bolsonaro is de ultieme vertegenwoordiging van een ander kenmerk van het kwaad; de bereidheid om natuur te vernietigen op ongekende schaal. Hij is als Saruman uit The Two Towers die het prachtige bos Fangorn afbrandt en vervangt door een grootschalige oorlogsindustrie. Twee belangrijke wereldmachten worden nu geleid door bezeten maniakken, maar ik vrees dat we het daar niet mee gehad hebben. Er is een reëel gevaar dat Trump of een andere engerd, zoals DeSantis, aan de macht komt in de VS. En Xi, de dictator die China in zijn greep heeft, is onmogelijk te vertrouwen. Kijk wat het dictatorschap met Poetin gedaan heeft.

Dit is één van de bewezen voordelen van onze democratie, dat niet een of andere idioot aan de macht kan blijven en een land kapot maakt in zijn waanzin. Rusland had dit ook kunnen hebben, maar daar heeft de democratie niet langer dan acht jaar geduurd. God mag weten hoe lang het nu weer gaat duren voor ze van deze travesty hersteld zijn. Niet dat het Westen zo perfect is, verre van. De afgelopen jaren hebben regeringen met een hebzuchtig neoliberaal beleid gezorgd voor een groeiende kloof tussen de haves en have-nots en een steeds verder uitgeholde middenklasse. Het is hier lang niet zo erg als in de VS, maar het gaat niet de goede kant op. En dat zorgt ervoor dat bovenstaande autocraten zoveel ‘volgers’ hebben (in het socialmedia tijdperk zijn het niet alleen volgers, maar noemen we ze ook echt zo).

Dan is er nog de klimaatcrisis en zesde massa-extinctie, die maakt dat we het ons helemaal niet kunnen veroorloven om in oorlog verwikkeld te zijn met de Russen of Chinezen. De wereldmachten zouden nu op ongekend niveau moeten samenwerken en historische initiatieven moeten ontplooien om te redden wat er te redden valt. Maar dat zit er niet in. Een van de zeldzame positieve berichten in al deze misère is dat het Westen meer verenigd is dan in decennia en bereid is Poetin aan te pakken. Volgens Kasparov is dat – helaas – de enige taal die een dictator verstaat. Hopelijk krapt Xi zich nu wel even achter de oren voordat hij ook een invasie gaat doen in Taiwan.

In de media gaan de Oekraïne-berichten vaak over het voorkomen van een Derde Wereldoorlog. Deze is eigenlijk al begonnen; we weten alleen nog niet wat voor oorlog dat is, en hoe we hem moeten vechten. Kasparov heeft gelijk; het kwaad is niet weg. We kunnen we doen alsof we geen vijanden meer hebben, maar dat betekent nog niet dat het waar is. Poetin heeft zijn kaarten laten zien. En hij zal niet stoppen totdat hij tegengehouden wordt. Winter is here.

Voor MenA.nl schreef ik onlangs een stuk over het nieuwste boek van topinvesteerder Ray Dalio: Principles For Dealing With a Changing World Order: Why Nations Succeed and Fail. Hierin deelt de oprichter van Bridgewater Associates, één van de grootste hedgefondsen wereldwijd, de patronen die hij ziet in de opkomst en ondergang van wereldmachten.

Volgens Dalio herhalen zich steeds dezelfde patronen, waarbij een machtig land of keizerrijk eerst tot bloei komt, waarna problemen ontstaan in de vorm van politiek en sociaal conflict en verslechterende financiën. Die problemen leiden uiteindelijk tot een revolutie en/of oorlog waarna meestal een andere wereldmacht de dominante positie op het wereldtoneel overneemt.

Cycli zijn de norm, schrijft Dalio. Dus als professionals en investeerders kunnen we ze zien aankomen en erop anticiperen. Vaak denken mensen dat de toekomst een licht gemodificeerde versie van het verleden is, en dus profiteren ze niet van de ups en downs. De generatie die de Tweede Wereldoorlog meemaakte was somber gestemd en profiteerde nauwelijks van de post-oorlog boom periode op de beurs. Omgekeerd, mensen van de boom periode leenden erg veel terwijl dat historisch gezien leidt tot een periode van neergang. De omslag in een Grote Cyclus komt, in tegenstellingen tot de kleinere cycli, vaak maar één keer in je leven voorbij, dus je eigen verleden heeft je hier niet op voorbereid. Door de geschiedenis te bestuderen, kun je hier wel op voorbereid zijn.

De typische Grote Cyclus van wereldmachten
De opkomst van wereldmachten wordt gekenmerkt door een aantal factoren, zoals het niveau van educatie, innovatie, technologische vooruitgang, samenwerking tussen kapitaal en politieke macht, effectieve financiële markten, sterk leiderschap en militaire macht. Al deze zaken leiden tot een snellere en grotere toename van de productiviteit en als investeerder wil je weten waar dit de aankomende periode gaat plaatsvinden.

Succesvolle landen of keizerrijken kunnen de cyclus wel 200 of 300 jaar laten duren. De voorspoedige perioden duren daarmee veel langer dan de slechte, volgens Dalio. Deze slechte perioden ontstaan doordat de rijken meer rijkdom naar zich toe trekken, inclusief de productiemiddelen. Als de welvaart toeneemt, nemen ook de consumptie en decadentie toe en de productiviteit juist af. Er wordt meer geleend en er ontstaan bubbels. Wanneer het vervolgens economisch minder gaat vangen de minder welvarende mensen de klappen op en ontstaan er conflicten. Deze conflicten leiden vervolgens vaak tot revolutie en of oorlog, waarna er een nieuwe wereldorde wordt gecreëerd. Deze cycli blijven volgens Dalio bestaan omdat de menselijke natuur niet fundamenteel wijzigt. De mens heeft de neiging dingen tot extremen door te voeren waardoor het equilibrium verstoord wordt wat leidt tot een slinger de andere kant op.

De slechte tijden kunnen we zien als perioden van transitie. Het zijn reinigende stormen die ons verlossen van de excessen, zoals een te hoge schuldenlast, waarna we kunnen terugkeren naar onze fundamenten. Deze periode eindigt in een nieuwe politieke orde met een duidelijke machtsdistributie. Voor mensen zijn de voorspoedige tijden uiteraard prettiger, maar beide perioden hebben een functie, namelijk ons verder brengen in de evolutie en in die zin zijn ze niet ‘goed’ of ‘fout’, aldus Dalio. De tekenen van een verschuivende wereldorde zijn nu overal om ons heen zichtbaar; enorme welvaartskloven, de historische lage rentes, een groeiende schuldenlast, het massale drukken van geld (vooral sinds de covid-pandemie), toenemend populisme en politiek conflict en een enorm uit de hand lopende klimaat en biodiversiteitscrisis.

Relatieve neergang van de Verenigde Staten en de opkomst van China
De huidige nieuwe wereldorde ontstond in 1945 en de volgende verschuiving is nabij. Het verzwakken van het ene keizerrijk kan samenvallen met de opkomst van een andere. Dat is precies wat we nu zien: een rijzende wereldmacht (China) die concurreert met de huidige wereldmacht (de VS) in handel, technologie, kapitaalmarkten en geopolitiek. De VS verkeert nu in fase 5 van 6, stelt Dalio. Het land heeft zeker nog een aantal krachten, waaronder innovatie in technologie en militaire macht, maar dit is relatief minder aan het worden. China zit in fase drie, de bloeiperiode, en doet er goed aan deze fase zo lang mogelijk te laten duren.

Dalio maakt zich vooral zorgen over de groeiende tegenstellingen in de VS en de verslechterende financiële situatie. Bij zowel de democraten als republikeinen krijgen meer extreme visies de overhand en verdwijnen de gematigde meningen. In een onderzoek uit 2019 gaf 42 procent van de aanhangers van beide partijen aan de oppositie als ‘ronduit slecht’ te beschouwen. Onderzoek wijst uit dat de kans dat de twee partijen daardoor ver gaan komen in het gezamenlijk vinden van oplossingen voor de grote problemen in het land zeer klein is. De volgende fase voor de VS is een staat van burgeroorlog. Het hoeft geen ‘echte’ oorlog te betekenen; een vreedzame revolutie waarin de schulden worden geherstructureerd (een soort ‘Great Reset’) is ook mogelijk. Maar als gewelddadige conflicten toenemen (denk aan de bestorming van het Capitool) weet je dat een land in de problemen zit. Dalio schat de kans op een binnenlandse oorlog in de VS op 30 procent de komende 10 jaar. Kunnen de Amerikanen dit omkeren? Alleen als ze zich verenigen en de ongelijke verdeling van welvaart daadwerkelijk aanpakken.

Conflicten van de interne orde gaan vaak samen met conflicten van de externe orde. De handelsoorlog tussen de VS en China is een goed voorbeeld. Het meest explosieve conflict in potentieel is de confiscatie van Taiwan door China en de reactie van de VS daarop. Kan dit leiden tot een derde wereldoorlog? Dit is erg lastig te voorspellen, maar zeker niet uit te sluiten. Het is lastig voor te stellen hoe een dergelijke oorlog zich zou voltrekken met moderne oorlogsmiddelen, maar het lijdt geen twijfel dat het buitengewoon vernietigend zou zijn voor alle betrokken landen. Vele winnaars uit het verleden, zoals Duitsland en Japan, hebben dergelijke perioden van enorme welvaartsvernietiging meegemaakt.

Het is van het grootste belang dat deze daadwerkelijke, militaire oorlog koste wat het kost vermeden wordt. In dat geval hoeft het begin van een nieuwe Grote Cyclus niet zo erg te zijn. Er zal een grote herstructurering van schulden en herverdeling van macht en welvaart plaatsvinden, maar daarna kan een land of keizerrijk weer met een schone lei beginnen en heeft de centrale bank weer de middelen om de economie te stimuleren. En we kunnen waardevolle lessen leren. Dat is evolutie – volgens Dalio dé stabiele kracht in het universum. We moeten vooral leren om niet bij ons eigen perspectief te blijven, maar ook de oogpunten van anderen te leren begrijpen. Iedere fase van de cyclus heeft een andere visie die het beste werkt. Deze verschillende perspectieven leren begrijpen kan een hoop waardevernietiging voorkomen.