Tagarchief: Neoliberalisme

Why Market-based Solutions Won’t Solve the Climate Crisis

Posted on by Jeppe Kleijngeld

‘Capital is seeking a path to maintain rather than to change.’

For those of us who are deeply concerned about the rapidly escalating climate disaster (like yours truly), it was certainly great to hear prominent voices in finance – such as hedge fund manager Larry Fink of Blackrock – start to express the need for urgent action in recent years. The days of climate denial and massive lobbying of the fossil industry are finally over, so it seems. However, according to Adrienne Buller, researcher at think tank Common Wealth, we have only moved on to a new illusion called ‘green capitalism’. Her book ‘The Value of a Whale’ is an antidote against the wishful notion that ‘the market’ is going to solve all problems.

It is easy to understand the appeal of green capitalism to politicians and investors alike. Through measures like ‘carbon offsets’, green capitalism aims to solve climate and biodiversity problems with minimal disruption to the current economic system. Carbon offsets make it possible for businesses to pay somebody to plant forest, so they can keep on polluting.

Ironically, in recent bootleg fires in Oregon and California, thousands of square kilometers of forest went up in smoke that was designated for the carbon offsets of companies including BP and Microsoft. Our response to ecological disaster is still determined by old economic thinking. Our institutions are still very much in the grip of this old mindset and this is the reason we are not making any real progress in addressing the escalating climate emergency.

Putting a Price Tag on Everything
The book is called ‘The Value of a Whale’ because in our current political climate every discussion about the ecological crises we are facing is framed in terms of markets and profits. In the neoliberal frame of mind, a transition directed by governments is considered undesirable and without chance. Reducing emissions will create untenable burdens for citizens and enormous debts for future generations. The only solution is that markets must solve the problem. To do this, the externalities of ecological damage must be adequately priced.

The IMF (International Monetary Fund) actually calculated the value of a whale. A specimen of the great whale is valued at two million dollars. This is based on its carbon capture capabilities and tourism income. The author says it may be weird to put an animal in a spreadsheet, but when discussing green capitalism the question is very relevant. After all, the global trade in carbon molecules is about to begin.

So why does Buller believe that putting a price on carbon won’t solve the climate crisis? The first problem is a practical one. Our current global economy is completely dependent on the earth’s ecosystems. These highly complex interdependencies are impossible to capture in prices, models and financial products. A second problem is that carbon pricing is employed because many economists find it the most efficient solution. But do we need efficiency? To radically reduce emissions, we need effectiveness more than anything. We also need solutions which are ethical and just, and carbon pricing doesn’t address these considerations at all. If a billionaire wants to be launched into space for fun? Fine, as long as he pays. Pricing is no equalizer for all parties.

ESG in Financial Markets Falls Short
During the Covid19 pandemic, the financial world saw a major boom in ESG (Environmental, Social and Governance). ESG-labels are given to funds that invest ethically and environmentally conscious. More awareness is a good thing, right? Yet, argues Buller, we are falling way short to what we could do. Let alone what we should be doing to prevent global warming to pass 1,5 degrees which is the upper limit to remain safe on the planet (which is already out of reach, says Bill Gates).

The problem with ESG-ratings, Buller writes, is that they are mostly concerned with reporting, and not so much with realizing actual impact in reducing carbon emissions. Again, they are not effective, except in greenwashing the activities of the financial sector. What we need to accomplish in a very short timeframe, is the recreation of the infrastructures of the global economy (energy, transport, agriculture, fertilizer, etc). Is carbon pricing the best means to do this? Why let markets decide rather than just designing an effective reduction plan? Because the latter solution would be far more disruptive to companies and capital. Carbon pricing gives politicians an excuse to not enforce much stricter regulations sooner. States and political operatives can use carbon pricing to visibly respond to democratic demands for action while minimizing individual accountability and, crucially, avoiding direct confrontation with fossil capital or with the underlying economic dynamics in which the ecological crises originates, namely the accumulative, expansionary and externalizing drives of capitalism.

In the EU, reducing emissions is therefore left to the free markets in the forms of tradable permits. Smart financial engineers have already developed derivatives around these permits that can be traded and swapped. Some large polluters have profited from these financial instruments to make money from polluting rather than paying for it. Little studies have been done into the effectiveness of carbon pricing, but the ones that have been done in the EU conclude that 0% or 1,5% lower emissions were accomplished. And this is considered the crown jewel of progressive EU climate policy! The fact that big companies are embracing carbon pricing, should be a clear marker that they see this as relatively painless measures. They can continue to do business as usual, add some more ESG-reporting to please regulators and capital providers, and as a bonus get a nice branding story to tell their customers. All this, once again, distracts from creating serious regulation with the much needed impact.

Another problem, even if big polluters want to change radically, is that they need their shareholders to go along. Shareholders are insulated from responsibility from the ecological and social havoc their investments cause. As we have seen in the 2008 financial crisis, society bears the risk. Asset management giants Blackrock and Vanguard own 20 percent of most S&P 500 companies. with the threat of huge selloffs, they can sway every management to first and foremost protect their investments. For the hugely influential asset management industry only one thing counts: the aggregate growth of the total asset pool.

ESG-investing might give us the impression that investors are moving their money from dirty to clean companies. In reality, it is mostly money changing hands between stock investors. There is hardly any link between these investments and the actions taken by a company. ESG is good at creating the impression of material progress while very little is really accomplished. Investing, Buller writes, is very different from making an investment. Investing might be entirely speculative with no material impact in the real world. A lot of money is made from failures.

Conclusion
The current ‘green capitalist’ movement is designed for – the name says it – capitalists, whose primary aim was and always will be accumulation. Because of the nature of climate risk with radical uncertainty due to cascading and self-reinforcing impacts, complex feedback loops and potential tipping points, we must adhere to a ‘precautionary principle’ – taking all the steps we are capable of in recognition of the fact that even a small chance of a catastrophic outcome is not one worth taking. Capitalism cannot and will not do this.

Yes, we are still trapped in old economic thinking. Even the lauded EU Green Deal is not based on rapidly curbing emissions, addressing inequality, reducing materials and so on. Rather, the inherent bias of world leadership and our international institutions is toward an imagined market-led efficiency of capital allocation that will not be realized, and which has no likelihood of being effective at delivering on the immensely complex challenge of overhauling our economy’s relationship with the natural systems that support it. Priority is on the creation and guarantee of new profitable areas for investors.

There is no easy solution going forward, but as Buller argues, market-based thinking isn’t it. We have to open our minds to how we want to live and what is ecologically possible, and organize our societies accordingly. Then we need strong political leaders to make this happen and accept that a price will have to be paid by everybody.

Hoe het kwaad zich manifesteert anno 2022

Posted on by Jeppe Kleijngeld

‘The evil I’m talking about lives in us all. It takes hold in an individual, in private lives, within a family, and then it’s children who suffer most. And then, when the conditions are right, in different countries, at different times, a terrible cruelty, a viciousness against life erupts, and everyone is surprised by the depth of hatred within himself. Then it sinks back and waits. It’s something in our hearts.’
― June in ‘Black Dogs’

De Westerse wereld dacht in 1945 definitief met het kwaad te hebben afgerekend. Dit is een misrekening geweest, zegt oud-schaakkampioen Garry Kasparov in zijn boek ‘Winter Is Coming: Why Vladimir Putin and the Enemies of the Free World Must Be Stopped’ uit 2015. Dat fantasiefilms een mooie metafoor zijn voor oorlogen blijkt uit de titel: ‘Winter is Coming’ komt uit Game of Thrones en ‘Enemies of the Free World’ uit The Lord of the Rings. Kasparov verliet in 2013 definitief Rusland nadat hij zijn thuisland had zien veranderen in een dictatuur onder Poetin.

Zijn visie over hoe we moeten omgaan met de leider van de Russische Federatie is helder: ‘je kunt het kwaad niet met wortel en al verwijderen’, schrijft hij. ‘Je moet er voortdurend scherp op blijven waar het opduikt en het meteen de kop indrukken.’ En hierin heeft het Westen gefaald als het op Poetin aankomt. De Russische leider heeft voortdurend de grenzen overschreden, zoals een psychopathische narcist dat doet: kijken hoe ver hij kan gaan. Toen hij het Krim annexeerde in 2014 had het Westen hem snoeihard moeten aanpakken met de hardst mogelijke economische sancties, maar dat deed het Westen niet waardoor Poetin het signaal kreeg in zijn zieke geest dat hij verder kon gaan.

Niemand had verwacht dat hij een full blown invasie zou doen in Oekraïne omdat hij daarbij ook zijn eigen land tot paria zou maken en zou veroordelen tot een zware economische achteruitgang die decennia zal aanhouden. En dit is één van de kenmerken van het kwaad anno nu; de volledige bereidheid tot zelfdestructie als het maar zijn doel dient om de wereld in chaos te storten. Dit wordt in Poetins geval gedreven door een pure haat voor het vrije Westen. Poetin haalde in een van zijn gestoorde speeches onlangs J.K. Rowling aan en hoe walgelijk hij het vond dat zij gecanceld werd om dingen die ze gezegd heeft over transgenders. Poetin haat cancel culture, en nu wordt Rusland wereldwijd gecanceld.

Een ambtgenoot van Poetin die hem qua vernietiging waarschijnlijk gaat overtreffen is Jaire Bolsonaro. De Braziliaanse president is bezig met een grand plan voor massamoord dat zelfs niet onderdoet voor Hitler, Stalin en Mao. De warming-up was de coronapandemie waar in Brazilië meer dan 660.000 mensen aan zijn doodgegaan dankzij zijn crimineel lakse beleid (alleen in de VS, waar toevallig ook een narcist aan de macht was, waren het er meer: 1.004.000). Zijn tweede actie is het zwaar versoepelen van de wapenhandel geweest wat heeft geleid tot een gigantische toename in wapens en moorden in Brazilië. Alsof dat niet genoeg is, is hij momenteel bezig middels vijf nieuwe wetten het Amazonegebied definitief te laten vernietigen wat een ramp zal betekenen voor de planeet. Hij zei het al bij zijn aantreden: “Ik ben goed in doden”. Daar is geen woord van gelogen.

Bolsonaro is de ultieme vertegenwoordiging van een ander kenmerk van het kwaad; de bereidheid om natuur te vernietigen op ongekende schaal. Hij is als Saruman uit The Two Towers die het prachtige bos Fangorn afbrandt en vervangt door een grootschalige oorlogsindustrie. Twee belangrijke wereldmachten worden nu geleid door bezeten maniakken, maar ik vrees dat we het daar niet mee gehad hebben. Er is een reëel gevaar dat Trump of een andere engerd, zoals DeSantis, aan de macht komt in de VS. En Xi, de dictator die China in zijn greep heeft, is onmogelijk te vertrouwen. Kijk wat het dictatorschap met Poetin gedaan heeft.

Dit is één van de bewezen voordelen van onze democratie, dat niet een of andere idioot aan de macht kan blijven en een land kapot maakt in zijn waanzin. Rusland had dit ook kunnen hebben, maar daar heeft de democratie niet langer dan acht jaar geduurd. God mag weten hoe lang het nu weer gaat duren voor ze van deze travesty hersteld zijn. Niet dat het Westen zo perfect is, verre van. De afgelopen jaren hebben regeringen met een hebzuchtig neoliberaal beleid gezorgd voor een groeiende kloof tussen de haves en have-nots en een steeds verder uitgeholde middenklasse. Het is hier lang niet zo erg als in de VS, maar het gaat niet de goede kant op. En dat zorgt ervoor dat bovenstaande autocraten zoveel ‘volgers’ hebben (in het socialmedia tijdperk zijn het niet alleen volgers, maar noemen we ze ook echt zo).

Dan is er nog de klimaatcrisis en zesde massa-extinctie, die maakt dat we het ons helemaal niet kunnen veroorloven om in oorlog verwikkeld te zijn met de Russen of Chinezen. De wereldmachten zouden nu op ongekend niveau moeten samenwerken en historische initiatieven moeten ontplooien om te redden wat er te redden valt. Maar dat zit er niet in. Een van de zeldzame positieve berichten in al deze misère is dat het Westen meer verenigd is dan in decennia en bereid is Poetin aan te pakken. Volgens Kasparov is dat – helaas – de enige taal die een dictator verstaat. Hopelijk krapt Xi zich nu wel even achter de oren voordat hij ook een invasie gaat doen in Taiwan.

In de media gaan de Oekraïne-berichten vaak over het voorkomen van een Derde Wereldoorlog. Deze is eigenlijk al begonnen; we weten alleen nog niet wat voor oorlog dat is, en hoe we hem moeten vechten. Kasparov heeft gelijk; het kwaad is niet weg. We kunnen we doen alsof we geen vijanden meer hebben, maar dat betekent nog niet dat het waar is. Poetin heeft zijn kaarten laten zien. En hij zal niet stoppen totdat hij tegengehouden wordt. Winter is here.

Hoe economische groei zijn waarde verloor

Posted on by Jeppe Kleijngeld

Wat is er mis met Nederland? Op het eerste gezicht niks. We zijn welvarend, hebben een goed onderwijssysteem en een goed zorgstelsel. Toch sluimert er al jaren iets onder de oppervlakte en komt dit steeds vaker naar boven. Denk aan de huizencrisis, de personeelstekorten in datzelfde onderwijs, de overbelaste ziekenhuizen en de toenemende armoede.

De opmars van populistische partijen is wat dat betreft een teken aan de wand met de overwinning van Forum voor Democratie bij de Provinciale Statenverkiezingen van 2019 als voorlopig dieptepunt. Een stem op een populistische partij is een stem tegen de gevestigde orde. Natuurlijk, een groep ontevreden zeikstralen heb je altijd. Maar als het er teveel worden, moet je je afvragen of er niet een reële, dieperliggende oorzaak voor hun onvrede is.

De auteurs van ‘Fantoomgroei’ – Sander Heijne en Hendrik Noten – komen wat mij betreft behoorlijk dicht in de buurt van een helder antwoord op die vraag. Zij hebben getracht uit te zoeken waarom werkend Nederland sinds 1982 nauwelijks meer profiteert van economische groei. Terwijl bedrijven en aandeelhouders hun kapitaal snel groter zien worden geldt dat nauwelijks meer voor de inkomensontwikkeling van gezinnen. Van gemaakte bedrijfswinsten gaat er nu een euro naar het bedrijf en een euro naar werknemers. Dividenden en bonussen voor topmannen zijn naar recordhoogtes gestegen. De CEO van een groot bedrijf verdient nu 80 keer zoveel als een gemiddelde werknemer. Dat zijn geen goede verhoudingen.

De ergste effecten van de scheefgroei zijn voelbaar in de middenklasse. Hoogopgeleiden doen het (voorlopig) nog aardig. Maar daarbij mag niet vergeten worden dat de overheid allerlei nivelleringsmethoden inzet, zoals hypotheekrenteaftrek en andere toeslagen. De meeste van ons zijn hier compleet van afhankelijk, maar een ideale verdeling van welvaart is het allerminst. Het is te kwetsbaar. Kijk maar naar de toeslagenaffaire. Een andere bron van welvaart voor een deel van de bevolking is de gigantische stijging in huizenprijzen. Maar dit is geen waardecreatie, want er zit geen enkele inspanning in. En gratis geld bestaat niet; iemand betaalt altijd de prijs. In het geval van de huizen zijn dat alle mensen die nergens meer terecht kunnen of zich enorm in de schulden moeten steken om nog een huis te kunnen bemachtigen. Te sterk oplopende huizenprijzen zijn geen goed nieuws voor de samenleving als geheel.

Er zijn verschillende oorzaken voor deze uit de hand lopende situatie en het wordt tijd dat politici die gaan inzien en actie gaan ondernemen. Een belangrijke oorzaak is de dalende belastingafdracht van bedrijven, die ondertussen wel volop profiteren van wat de overheid en werkend Nederland allemaal voor ze doet. (Dit terwijl de btw wel is gestegen en de lasten van werknemers dus gewoon oplopen). En dan wil Rutte ook nog eens de dividendbelasting afschaffen en de multinationals extra miljarden kado doen. Dit soort politieke keuzes is de plaag van de Westerse wereld die maakt dat de Franse econoom Piketty gelijk gaat krijgen: De ongelijkheid tussen mensen met kapitaal, en mensen die alleen inkomen uit arbeid halen, zal steeds verder toenemen.

Hieraan ten grondslag ligt de filosofie die sinds de jaren 80’ – het tijdperk Thatcher-Reagan – de Westerse wereld is gaan domineren: het neoliberalisme. De overheid dient zich te beperken tot zijn absolute kerntaken en het individu (lees de kapitaalbezitters) krijgt absolute economische vrijheid. Dit denken heeft geleid tot de illusie dat ‘de onzichtbare hand’, oftewel vrije markten, alle problemen gaan oplossen. En die vrije markten hebben ons platformbedrijven gegeven als Uber, die van hun werknemers onderbetaalde slaven van een app, hebben gemaakt, en zo hun markt zijn gaan domineren. Wat is er gebeurd met bedrijven als Philips die in Eindhoven een samenleving op zichzelf vormden met scholen, studiebeurzen, carrièrekansen, en vrijetijdsverenigingen voor hun werknemers? Het geld dat de Uber-chauffeurs voor het platform verdienen vloeit naar de stinkend rijke aandeelhouders in Silicon Valley, terwijl de chauffeurs nauwelijks kunnen rondkomen van hun arbeid.

Een andere ontwikkeling die hieruit voortvloeit is de financialisering van de economie. Bedrijven verdienen steeds vaker geld met geld. Een voorbeeld is Apple dat zo’n 200 miljard dollar in kas heeft. Sinds de dood van Steve Jobs is er geen grote innovatie meer gelanceerd, maar ondertussen verdient het bedrijf bakken met geld met financiële handel. Handel waar de samenleving geen moer mee opschiet.

Het neoliberale economische denken zit hem ook in thema’s als loonmatiging en begrotingsdiscipline. Deze aanpak heeft volgens de auteurs zijn intrede gedaan in 1982 toen onder Lubbers het ‘Wassenaar-akkoord’ gesloten werd. De vakbonden gingen hierin mee met loonmatiging, maar ze vergaten erbij te onderhandelen dat dit een tijdig iets moest zijn om uit de crisis te komen en geen permanente situatie. De rekening van de begrotingsdiscipline – die zowel in crisistijd als daarbuiten is gaan gelden – wordt betaald door de werknemers. De bedrijven ontspringen steeds de dans. Er waren tijden dat loonstijgingen van vijf procent normaal waren en belastingpercentages van 90 procent voor de vermogenden ook. Hier kunnen we ons niks meer bij voorstellen.

En dit is de kern van ‘Fantoomgroei’; de verhalen die we elkaar vertellen worden vanzelf werkelijkheid. En op dit moment is het verhaal dat lonen nooit teveel mogen stijgen. We moeten vooral bezuinigen en de tering naar de nering zetten. Ondertussen moeten de rijksten onder ons vooral geen strobreed in de weg gelegd worden. En daar komen domme voorstellen zoals het afschaffen van de dividendbelasting vandaan. Als die zo’n probleem was zouden bedrijven als Unilever toch nooit zo succesvol zijn geworden?

Nog los van de kloof tussen de kapitaaleigenaren en de rest, is er in de hedendaagse maatschappij ook een grote kloof ontstaan tussen hoogopgeleide werknemers en de middenklasse. Neem een bedrijf als Bol.com. Op het hoofdkantoor zit slechts een klein deel van het werknemersbestand. Dit zijn de inkopers, de managers, de marketeers en de developers. Zij verdienen goed geld en kunnen profiteren van de huizenbubbel. Het grootste deel van het personeel bestaat echter uit Oost-Europeanen die tegen het minimumloon in de distributiecentra onze orders aan het verzamelen zijn. Deze onderbetaalde krachten wonen samen in gedeelde vakantiehuizen waar ze grote bedragen voor neertellen. En de achteruitgang treft niet alleen buitenlandse werknemers. Steeds meer Nederlanders werken als ZZP’ers. Sommige verdienen goed, maar een groot deel (40 procent) verdient minder dan 16.000 bruto per jaar. Dit is de economie anno 2021.

We hebben een samenleving gecreëerd waarin werknemers – zelfs tweeverdieners – geen huis meer kunnen kopen. We zijn allemaal geprogrammeerd om te denken: ‘als de economie maar groeit’. Maar wat hebben we eraan als een loonsverhoging ondenkbaar is en zaken in de reële economie (zoals huizen, eten en energie) steeds duurder worden?

In plaats van ongrijpbare economische groei, heeft het onderwerp economie veel meer te maken met de vraag in wat voor samenleving we willen wonen. En dat is helaas niet de samenleving waar we nu in leven en al helemaal niet de samenleving waar we naar op weg zijn: een wereld gedomineerd door 10.000 miljardairs en de rest van de wereldbevolking overlevend als platformslaven.

Er zijn landen waar ze het anders zijn gaan doen. In 2019 heeft de Nieuw Zeelandse overheid het Bruto Binnenlands Product laten varen als belangrijkste indicator van de economie. Want als de economie groeit, maar mensen ongelukkiger en onsuccesvoller worden, wat heb je dan aan zo’n cijfer? Niks.

Dat er vele landen mogen volgen.

Donuteconomie: 7 manieren om te denken als 21ste eeuwse econoom

Posted on by Jeppe Kleijngeld

Verwacht iemand werkelijk dat we met ons huidige economisch denken de planeet kunnen redden? No way. Een nieuwe mindset is hard nodig. Het boek donuteconomie van de Britse econome Kate Raworth toont ons de weg.

In de ideale economie leeft iedereen in welvaart zonder schade aan de planeet toe te brengen. In de donut wordt dit streven gemeten langs twee dimensies, namelijk: de maximaal toelaatbare effecten op de planeet (ecologische bovengrenzen) en de minimaal noodzakelijke voorziening in de basisbehoeften van de mens (sociale ondergrenzen). Het doel van iedere economie moet zijn om binnen de donut zien te komen en blijven. Alleen daar is het ecologisch veilig en sociaal rechtvaardig.

Dit simpele plaatje is de kern van een nieuwe manier van denken over economie. Een denkwijze die – in tegenstelling tot onze blinde focus op groei – past bij de uitdagingen van de 21ste eeuw. Om de ommekeer compleet te maken zullen we met de volgende zeven paradigma-veranderingen aan de slag moeten. Anders denken over economie doen we zo:

1. Verander het doel
Voor de meeste politici en bedrijfsleiders telt er momenteel slechts één doel: economische groei. Ook al helpt die groei ons de vernieling in. Dit is geen pleidooi tegen groei op zichzelf, maar tegen het gebruik van groei als enige maatstaf van succes. Want alleen groei van bbp (bruto binnenlands product) kan ons niet vertellen hoe het ervoor staat met de échte economische gezondheid van een land. Wat is de impact van mens op natuur? En in hoeverre hebben mensen in een land beschikking over gezond eten, gezondheidszorg, opleiding en democratische vrijheid? Dat vertelt bbp-groei ons allemaal niet. Kortom, vervang deze beperkte indicator door de donut, de sweet spot van de mensheid.

2. Zie het grotere geheel
Als de wereld een theater zou zijn, is het stuk dat momenteel wordt opgevoerd het neoliberale plot. Alleen de markt telt en weet alles het beste. Wat mensen buiten betaald werk om doen, zoals voor kinderen of ouderen zorgen, is totaal niet interessant. De aarde is er om geëxploiteerd te worden onder het mom van vrije marktwerking. Het einde van deze uitvoering laat zich raden: economische crises, ongelijkheid en klimaatverandering. Het toneelstuk dat we in de 21ste eeuw willen zien heeft een veel bredere cast dan alleen de markt. De aarde, samenleving, overheid, commons en huishoudens doen nu allemaal weer mee. Deze benadering zal leiden tot een gebalanceerde economie die veel beter in staat is iedereen te voorzien in hun behoeften dan alleen de markt. Inclusief de aarde zelf.

3. Koester de menselijke aard
De menselijke natuur is veel rijker dan het beeld van de berekende en egoïstische homo economicus. Mensen zijn sociaal, met elkaar verbonden, collaboratief, onze waarden zijn veranderlijk en we zijn afhankelijk van onze levende planeet. Hoe we denken over de menselijke aard, draagt bij aan het vormen hiervan. Dus doen we er goed aan het eenzijdige beeld van mensen als consumenten radicaal bij te stellen. We hebben een nieuw wereldbeeld nodig waarin we meer begrijpen hoe de systemen van onze levende planeet met ons een eenheid vormen, en hoe we die systemen maximaal kunnen ondersteunen. Het portret dat we van onszelf schilderen, bepaalt wie we zullen worden. Het activeren van de juiste waarden in mensen kan een wereld van verschil maken.

4. Begrijp de systemen
De illusie van het perfecte markt equilibrium is met de crash van 2007 als een zeepbel uiteen gespat. Economen en beleidsmakers moeten niet denken dat ze met kleine interventies de markten als vanzelf kunnen laten draaien. Een nieuwe metafoor voor het beroep van econoom is tuinier. Tuiniers laten planten niet groeien, maar creëren de condities waarin planten kunnen bloeien en ze maken keuzes over wat wel en wat niet in de tuin thuishoort. Wees echter bescheiden wanneer je een falende economie wilt herstellen. Probeer de hartslag van het systeem te voelen. Grijp niet te snel in, maar leer eerst de geschiedenis en kijk wat er nog wel werkt. Luister naar wat het systeem ons vertelt en ontdek hoe de kenmerken van het systeem en onze waarden kunnen samengaan om iets veel mooiers voort te brengen dan wat we nu hebben.

5. Ontwerp om te herverdelen
In het huidige economische denken is ongelijkheid geen probleem, want ‘no pain, no gain’. Eerst ontstaat er meer ongelijkheid, dan maakt groei het weer gelijker. Dit blijkt een vals geloof te zijn. Er is geen wet die zegt dat dit altijd zo gaat. En de kans dat ongelijkheid in Westerse landen verder gaat toenemen is groot. Landen met meer ongelijkheid scoren veel hoger op drugsmisbruik, geestelijke gezondheidsproblemen, dropouts op scholen, misdaad en afbraak van de samenleving. De levensverwachting is lager, vrouwen hebben een lagere status en er is weinig vertrouwen. Ongelijkheid raakt niet alleen de hele armen, maar ontwricht de hele samenleving. Kortom, we moeten niet wachten tot groei ongelijkheid reduceert, maar de economie herontwerpen, zodat iedereen boven de sociale ondergrens van de donut komt. De principes die daarbij helpen zijn diversiteit en distributie. Dus niet alleen machtige multinationals die alles beslissen, maar een groot aantal kleine en middelgrote spelers. En we moeten de omslag van shareholder naar stakeholder-denken maken.

6. Creëer om te regenereren
Ons huidige degeneratieve ontwerp gaat uit van nemen, maken, gebruiken, en uiteindelijk weggooien; aan de voorkant van dit proces putten we de natuurlijke bronnen uit en aan de achterkant vervuilen we de aarde met het afval. Ook hier is de gedachte; het moet eerst erger worden voordat we het kunnen oplossen. Maar langer wachten is een luxe die we ons niet kunnen veroorloven. Dit is niet slechts een item op onze to-do-lijst, maar een hele andere mentaliteit. De natuur ruimt onze rotzooi niet op, daar moeten we zelf voor zorgen. Een goed begin is het zo snel mogelijk terugdringen van onze CO2-uitstoot. Een circulaire economie, waarin we materialen eindeloos leren hergebruiken, is een tweede stap richting de oplossing. Dit kan niet bereikt worden door individuele bedrijven alleen, maar moet gebeuren middels een Open Source Circular Economy (OSCE), maximaal ondersteunt door de overheid.

7. Wees agnostisch over economische groei
In het ontwerpen van een economie is het enige wat telt om binnen de sociale en ecologische grenzen van de donut te komen, ongeacht of de economie groeit, krimpt of stabiel blijft. Gezien onze huidige groeiverslaving kan dit nog een uitdaging worden, maar het is onvermijdelijk. Groei is eindig, dus we moeten een keer afkicken. Maar denk je eens in wat er potentieel mogelijk is in een post-groei samenleving. Persoonlijke ontwikkeling, kunst en cultuur, leren, spiritualiteit, genieten, vrije tijd en morele en sociale vooruitgang. De beroemde econoom John Maynard Keynes zag het al aankomen: “Er komt een dag waarop het economische probleem weer naar de achtergrond verdwijnt waar het hoort. En de arena van het hart en het hoofd kunnen zich weer bezighouden met de problemen die echt tellen, die van het leven, menselijke relaties, gedrag, creatie en religie.”

De vraag voor ontwikkelde economieën is waar ze nu staan in de donut. En of misschien de tijd is aangebroken de onvermijdelijke landing in te zetten…